ড° বুলজিৎ বুঢ়াগোহাঁই
ভাৰত এখন গৰিষ্ঠ সংখ্যক গ্ৰন্থ প্রকাশ
কৰা দেশ। ভাৰত হয়তো একমাত্ৰ দেশ য’ত ২৪টা ভাষাত গ্ৰন্থ প্ৰকাশ পায়। ইয়াৰে
অধিকাংশই গ্রন্থ ইংৰাজী ভাষাত প্ৰকাশ পায়, তাৰ পিছতে হিন্দী, বাংলা আদি ভাষাত
প্ৰকাশ পায়।
য়ুনেস্ক’ৰ (UNESCO-United Nations
Educational, Scientific and Cultural Organization)ৰ মতে গ্রন্থৰ সংজ্ঞা হ’ল ‘A book is a
non-periodical printed publication of at least 49 pages, exclusive of the cover
pages, published in the country and made available to the public.’
গ্রন্থ এখনৰ মূল কাম হ’ল শিক্ষিত কৰা, অৱগত কৰা আৰু মনোৰঞ্জন
দিয়া। গ্রন্থ শিক্ষাৰ বাবে এক অত্যাৱশ্যকীয় সঁজুলি।
গ্রন্থসমূহ জ্ঞান আৰু বাহকৰ ভঁৰাল আৰু ধাৰণাবোৰৰ প্ৰচাৰক। গ্ৰন্থক জ্ঞান
হস্তান্তৰৰ আটাইতকৈ কাৰ্যক্ষম আৰু ফলপ্ৰসূ আহিলা বুলিও কোৱা হয় ।
প্ৰকাশক হ’ল যিজনে ৰচনা প্ৰকাশৰ
সামগ্ৰিক উদ্যোগীকৰণৰ দায়িত্ব গ্ৰহণ কৰে আৰু কামটো জনসাধাৰণৰ বাবে উপলব্ধ কৰে।
প্ৰকাশক এজনৰ প্ৰধান কাম হ’ল বিশ্ববাসীক গ্রন্থ যোগান ধৰা। এজন প্ৰকাশকে লেখক আৰু
পাঠকৰ মাজত যোগসূত্ৰ হিচাপে কাম কৰে।
এজন লেখকৰ ৰচনাক উপযুক্ত ৰূপ আৰু
পদ্ধতিৰে প্ৰস্তুত কৰি পাঠকৰ আগত উপস্থাপন কৰাৰ প্ৰক্ৰিয়াটোক প্ৰকাশন বুলি কোৱা
হয়। প্রকাশনত বহু লোকক জড়িত হৈ থাকে ।
প্ৰকাশনৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰ আছে, যেনে- বাণিজ্য প্ৰকাশন (Trade Publishing) , শিশুৰ কিতাপ(Children’s Books),
পাঠ্যপুথি ( Textbooks), ধৰ্মীয় কিতাপ (Religious Books), ৰেফাৰেন্স বুক
(Reference Books) আদি।
প্ৰকাশন কামটোক চাৰিটা ক্ষেত্ৰত ভাগ
কৰিব পাৰি, যেনে- ১) সম্পাদকীয়; ২) উৎপাদন আৰু ডিজাইন; ৩) প্ৰচাৰ আৰু বিক্ৰী আৰু
৪) প্ৰশাসন আৰু একাউণ্ট। প্ৰকাশন প্ৰতিষ্ঠানসমূহক প্রতিটো ক্ষেত্ৰত কাম কৰাৰ
সামৰ্থ্য থকা কৰ্মচাৰীৰ প্ৰয়োজন হয়।
সম্পাদকীয় বিভাগে পাণ্ডলিপি গ্ৰহণ কৰি ছপা কৰাৰ বাবে সাজু কৰি তোলা কাম কৰে
। সম্পাদকীয় ক্ষেত্ৰত আৱশ্যক হোৱা পদ সমূহ হ’ল - সম্পাদকীয় সহায়ক (Editorial
Assistant), পৃষ্ঠপোষক সম্পাদক (Sponsoring Editor), কপি সম্পাদক (Copy Editor),
সহকাৰী সম্পাদক (Assistant Editor), মুখ্য সম্পাদক (Chief Editor) আদি।
সম্পাদক হ’ল সেইজন ব্যক্তি যিয়ে কি
প্ৰকাশ কৰিব লাগে আৰু কি প্ৰকাশ কৰিব নালাগে সেইটো নিৰ্ণয় কৰে। সম্পাদকৰ বজাৰৰ
প্ৰৱণতা আৰু প্ৰস্তাৱ বাছনি কৰাৰ বাবে প্ৰকাশন প্ৰতিষ্ঠানৰ নীতিৰ বিষয়েও জ্ঞান
থাকিব লাগিব। কিতাপৰ বিষয়ৰ অন্তহীন বৈচিত্ৰ্য আছে আৰু বহু প্ৰকাশকে বহুতো বিষয়
সামৰি লয়। সেয়েহে, ডাঙৰ প্ৰতিষ্ঠানবোৰক বিভিন্ন বিষয়ত জ্ঞান থকা কেইবাজনো
সম্পাদকৰ প্ৰয়োজন। কিছু সাংবাদিকতাৰ দক্ষতা থকা স্নাতকোত্তৰ এজন সম্পাদক হ’ব
পাৰে।
গ্ৰন্থ সম্পাদকসকলে প্ৰকাশৰ বাবে
কিতাপৰ পাণ্ডলিপি প্ৰস্তুত কৰে । লগতে তেওঁলোকে কৰা কামসমূহ হ’ল-.শৈলী, বিৰাম
চিহ্ন আৰু বিষয়বস্তুৰ ক্ষেত্ৰত সামঞ্জস্যপূৰ্ণ হোৱাটো নিশ্চিত কৰিবলৈ লিখিত
সামগ্ৰী সম্পাদনা কৰা; পাণ্ডলিপিৰ গাঁথনিগত আৰু শৈলী পৰিৱৰ্তনৰ পৰামৰ্শ দিয়া;
প্ৰকাশনৰ বাবে পাণ্ডলিপি প্ৰস্তুত কৰক, শিল্পকৰ্ম, সূচী আৰু তালিকা পৰীক্ষা কৰক,
চমু মন্তব্য, শিৰোনাম আৰু প্ৰচাৰমূলক চমু লিখা আৰু প্ৰকাশৰ সময়সূচী ৰখা; কিতাপৰ
ডিজাইন, টাইপছেটিং আৰু প্ৰিণ্টিং আয়োজন কৰা উৎপাদন বিভাগৰ সৈতে যোগাযোগ কৰা আদি ।
এজন কপি সম্পাদকৰ কাম হ’ল পাঠৰ বানান
ভুল আৰু ব্যাকৰণগত ভুল শুধৰোৱা আৰু পাদটীকা শিৰোনাম, সংক্ষিপ্তৰূপ আদি উপস্থাপন
কৰা। তেওঁ টাইপস্ক্ৰিপ্টৰ আনকি সূক্ষ্ম বিৱৰণো পৰীক্ষা কৰে। কিছু সাংবাদিকতাৰ
অভিজ্ঞতা থকা স্নাতক এজন কপি সম্পাদক হ’ব পাৰে।
পৃষ্ঠপোষক সম্পাদকসকলে বিভিন্ন বিষয়ৰ
ওপৰত ধাৰণা উদ্ভৱ কৰে যাক সফলতাৰে প্ৰকাশ কৰিব পাৰি। তেওঁৰ ধাৰণা লেখকৰ হাতত গতাই
দিয়া হয়, যিজনৰ বিষয়টোৰ ওপৰত পৰ্যাপ্ত জ্ঞান আৰু প্ৰাসংগিক অভিজ্ঞতা আছে। লেখকে
প্ৰস্তুত কৰা সামগ্ৰী পৰীক্ষা কৰি তাৰ ওপৰত মন্তব্য দিয়া আৰু তেওঁৰ পৰামৰ্শ
দিয়াটো পৃষ্ঠপোষক সম্পাদকৰ কৰ্তব্য। পৃষ্ঠপোষক সম্পাদকসকল বিভিন্ন বিষয়ৰ ওপৰত
ব্যাপক জ্ঞান থকা স্নাতকোত্তৰ হ’ব লাগে।
যথাযথভাৱে প্ৰতিলিপি সম্পাদিত
পাণ্ডলিপিক এখন সম্পূৰ্ণ কিতাপলৈ ৰূপান্তৰ কৰাটো উৎপাদন বিভাগৰ দায়িত্ব। উৎপাদন
আৰু ডিজাইন ক্ষেত্ৰত আৱশ্যক হোৱা পদ সমূহ হ’ল –প্ৰডাকশ্বন এছিষ্টেণ্ট (Production
Assistant), প্ৰডাকশ্বন ছুপাৰভাইজাৰ (Production Supervisor), প্ৰুফ ৰিডাৰ (Proof
Reader), কিতাপ ডিজাইনাৰ (Book Designer), প্ৰডাকচন মেনেজাৰ (Production Manager),
ডিটিপি অপাৰেটৰ (DTP Operator) বা পেজমেকাৰ (PageMaker), কেমেৰামেন (Cameraman), প্ৰিণ্টাৰ মেন (Printer man), বাইণ্ডাৰ (Binder)
আদি।
কিতাপ এখন বিক্ৰী আৰু বিতৰণৰ বাবে
উপলব্ধ হ’লেহে প্ৰকাশৰ প্ৰক্ৰিয়া সম্পূৰ্ণ হয়। বিক্ৰী প্ৰচাৰক এনে এক
কাৰ্য্যকলাপ য’ত সামগ্ৰী এটাৰ বিপণন বা সেৱা এটাৰ প্ৰচাৰ অন্তৰ্ভুক্ত থাকে।
সাধাৰণতে, প্ৰকাশন প্ৰতিষ্ঠানৰ প্ৰচাৰ আৰু বিক্ৰী বিভাগৰ বাবে কাম কৰা ব্যক্তিসকল
হ’ল - বিক্ৰী সহায়ক (Sales Assistant), প্ৰচাৰ পৰিচালক (Publicity Manager), বিক্ৰী
প্ৰচাৰ পৰিচালক (Sales Promotion Manager), বিপণন পৰিচালক (Marketing Manager),
ক্ষেত্ৰ প্ৰতিনিধি (Field representative) আদি ।
বিপণন পৰিচালক (Marketing Manager)সকলে
বিক্ৰীৰ প্ৰচাৰ কৰে। কিতাপ এখন পঢ়াৰ বাবে কিনাৰ সম্ভাৱনা থকাসকলৰ মাজত প্ৰচাৰ
কৰিব লাগে। বিপণন পৰিচালকে কিতাপ বিক্ৰীৰ বাবে বিপণন কৌশলৰ প্ৰচাৰ কৰে। এম বি এ
ডিগ্ৰী লোৱাটো ভাল আৰু এই ক্ষেত্ৰখনত প্ৰৱেশৰ বাবে ইয়েই সৰ্বোত্তম অৰ্হতা।
ক্ষেত্ৰ প্ৰতিনিধিসকলও উৎপাদন বিভাগৰ
এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ। তেওঁলোকৰ কাম হৈছে প্ৰকাশকে জাৰি কৰা শিৰোনামৰ অৰ্ডাৰ সামৰি
লোৱা। তেওঁলোকে খুচুৰা কিতাপ বিক্ৰেতা, বিশ্ববিদ্যালয়,মহাবিদ্যালয়ৰ অধ্যাপক তথা
পুথিভঁৰাল আদিলৈ যায়। ক্ষেত্ৰ প্ৰতিনিধি হ’বলৈ সুখদায়ক ব্যক্তিত্বৰ সৈতে ডিগ্ৰী এটাই যথেষ্ট ।
প্ৰশাসন আৰু একাউণ্ট বিভাগে বিত্তীয়
নিয়ন্ত্ৰণ কৰে। এই বিভাগৰ বাবে কাম কৰা ব্যক্তিসকল হ’ল – অফিচ এছিষ্টেণ্ট (Office
Assistant) একাউণ্টছ এছিষ্টেণ্ট (Accounts Assistant), বিলিং এছিষ্টেণ্ট (Billing
Assistant), একাউণ্টছ ছুপাৰভাইজাৰ (Accounts Supervisor), একাউণ্টছ মেনেজাৰ
(Accounts Manager), মানৱ সম্পদ পৰিচালক (Human Resource Manager) আদি।
এজন ব্যক্তি প্ৰকাশনত সদায় সাহিত্যৰ সৈতে সংপৃক্ত হৈ থাকে, সেয়েহে কোনো বিষয়ত স্নাতক,
বিশেষকৈ সাহিত্য বা নিযুক্তি দিব বিচৰা প্ৰকাশন প্ৰতিষ্ঠানৰ দ্বাৰা প্ৰকাশিত
কিতাপবোৰৰ প্ৰকাৰৰ সৈতে প্ৰাসংগিকতা থকা কোনো বিষয়ত স্নাতক হোৱাটো অত্যাৱশ্যকীয়।
বিশেষ ডিগ্ৰীয়ে বিশেষ পদত উপনীত হোৱাত সহায় কৰিব
পাৰে। মেনেজমেণ্ট ডিগ্ৰীয়ে তত্বাৱধায়ক পদত নিযুক্তি পোৱাত সহায় কৰিব পাৰে।
বিজ্ঞানৰ ডিগ্ৰীয়ে বিজ্ঞান প্ৰকাশনৰ সম্পাদক হিচাপে দ্বায়িত্ব পোৱাত সহায় কৰিব পাৰে। শিক্ষাৰ নতুন ক্ষেত্ৰ
উপলব্ধ হোৱাৰ লগে লগে কম্পিউটাৰ সাক্ষৰতাই বিভিন্ন পদত নিযুক্তি পোৱাত সহায়
কৰিব পাৰে।
ৰাজহুৱা আৰু ব্যক্তিগত খণ্ডত পৰ্যাপ্ত
দক্ষতা আৰু জ্ঞান থকা ব্যক্তিসকলক বিভিন্ন পদ প্ৰদান কৰে। ভাৰত চৰকাৰৰ প্ৰকাশন বিভাগ আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় গ্ৰন্থ ন্যাসৰ উপৰিও গ্ৰন্থ
প্ৰকাশৰ সৈতে জড়িত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰী সংগঠনসমূহ হ’ল বৈজ্ঞানিক আৰু ঔদ্যোগিক
গৱেষণা সঞ্চালকালয়, ভাৰতীয় কৃষি গৱেষণা পৰিষদ, ভাৰতীয় সাংস্কৃতিক সম্পৰ্ক
পৰিষদ, সাহিত্য একাডেমী, ৰাষ্ট্ৰীয় সংগ্ৰহালয়, ভাৰতীয় পুৰাতাত্ত্বিক জৰীপ
ইত্যাদি। ইয়াৰ উপৰিও, সকলো ৰাজ্য চৰকাৰ আৰু
বিশ্ববিদ্যালয়ৰ নিজা প্ৰকাশন বিভাগ আছে। ব্যক্তিগত খণ্ডত বহুসংখ্যক কিতাপ প্ৰকাশন
প্ৰতিষ্ঠান জড়িত আছে।
গ্ৰন্থ প্ৰকাশন হৈছে প্ৰাচীনতম
উদ্যোগবোৰৰ ভিতৰত এটা। প্ৰকাশন প্ৰতিষ্ঠান স্থাপনৰ বাবে কোনো
অনুজ্ঞাপত্ৰ, অনুমতি বা বিক্ৰী কৰ পঞ্জীয়নৰ প্ৰয়োজন নাই, আনকি পঞ্জীয়নভুক্ত
কাৰ্যালয়ো নহয়, মাত্ৰ মূল্যৱান কিতাপ প্ৰকাশ কৰিব লাগিব আৰু প্ৰকাশ কৰিবলৈ কিছু
ধনৰ প্ৰয়োজন হ’ব।
গ্ৰন্থ প্ৰকাশন উদ্যোগে সৃষ্টিশীল
লেখক, শিক্ষক (কৰ্মৰত বা অৱসৰপ্ৰাপ্ত), গৱেষক, ছাত্ৰ, গৃহিণী, অন্য সংস্থাত
কাম কৰা আৰু প্ৰকাশন সম্পৰ্কীয় যিকোনো ক্ষেত্ৰতে বিশেষ জ্ঞান থকা লোকসকলক
ফ্ৰিলেন্স কেৰিয়াৰ প্ৰদান কৰে। যেনে- লেখক (author), প্ৰুফ
ৰিডাৰ(proof reader), ইলাষ্ট্ৰেটৰ (illustrator), কাৰ্টুনিষ্ট(cartoonist), কপি
এডিটৰ (copy editor), অনুবাদক (translator), ৰিৰাইটাৰ (rewriter), ৰেফাৰেন্স আৰু
গৱেষণা সহায়ক (reference and research assistant), ইনডেক্সাৰ (indexer),
টাইপছেটাৰ (typesetter) বা ডিটিপি অপাৰেটৰ (DTP operator),
কিতাপ বিক্ৰী (book selling), কিতাপৰ প্ৰচাৰক(book promotor), বাইণ্ডাৰ (binder)
আদি । কিছুমান প্ৰকাশকৰ এনে ব্যক্তিৰ প্ৰয়োজনীয়তা আছে যিয়ে প্ৰকাশন
প্ৰতিষ্ঠানসমূহক নিৰ্দিষ্ট শ্ৰেণীৰ কিতাপৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় উপযুক্ত ছবি বিচাৰি
উলিওৱাত সহায় কৰিব পাৰে।
সাংবাদিকতাত ডিপ্লোমা পাঠ্যক্রম গ্রহণ কৰিলে এজন সম্পাদক হিচাপে প্ৰকাশন ক্ষেত্ৰত প্ৰৱেশ কৰাত
সহায় হয়, কিন্তু এইটো অত্যাৱশ্যকীয় নহয়। শুদ্ধতাৰে লিখাটোহে এটা অত্যাৱশ্যকীয়
অৰ্হতা।
গ্রন্থ প্ৰকাশন(Book Publishing) পাঠ্যক্রম অধ্যয়ন কৰিব পৰা কেইখনমান শিক্ষানুষ্ঠান হ’ল- কলকতা বিশ্ববিদ্যালয় (https://www.caluniv.ac.in), নেচনেল বুক ট্ৰাষ্ট (https://www.nbtindia.gov.in),
ইন্দিৰা গান্ধী ৰাষ্ট্রীয় মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয় (http://www.ignou.ac.in)
আদি।
ড° বুলজিৎ
বুঢ়াগোহাঁই
কেৰিয়াৰ
পৰামৰ্শদাতা তথা
মুৰব্বী,
যান্ত্রিক অভিযান্ত্রিক বিভাগ, অসম ডন বস্ক’ বিশ্ববিদ্যালয়
ফোন: ৯৪৩৫১৮৮৬৩০
ই-মেইল: buljit@gmail.com
বি.দ্র. কেৰিয়াৰ বিষয়ৰ বিভিন্ন কথা
কোনো আগ্ৰহী শিক্ষাৰ্থীয়ে জানিব বিচাৰে ,তেন্তে প্ৰত্যেক শনিবাৰে বিয়লি ৬-৯ বজাৰ
ভিতৰত ফোন(৯৪৩৫১৮৮৬৩০)ত যোগাযোগ কৰিব পাৰে ।
