অংগনা ভট্টাচাৰ্য্য
চকলা-চকলকৈ কাটি থোৱা জলফাইখিনি আগফালৰ চোতালৰ
চৌফলীয়া ঠাইখিনিত ৰ’দাবলৈ দি বেঁকাকৈ কাষৰ ভাৰাতীয়া কোঠাকেইটালৈ চালে ৰ’দালিয়ে৷
“শুই উঠাই নাই নেকি বাৰু?”
নিজকে প্ৰশ্ন কৰে ৰ’দালিয়ে৷ আৰু এবাৰ নিৰ্দিষ্ট কোঠাটোলৈ চাই ঘৰলৈ সোমাই আহে তাই৷ বাহিৰৰ ৰ’দৰ আভা নিজৰ চেহেৰাটোত সানি লৈ নিমিষতে উজলি উঠে ৰ’দালি৷
“মোইনা এ, ক’ত গেলি এ? অ’ শুনচোন৷ ৰুটিকেইখেন ভাজাহিয়ে৷”
ভিতৰৰ পৰা মাকে চিঞৰি মাতে তাইক৷ তাই দৌৰ মাৰি পাকঘৰ পায়গৈ৷ ৰুটিকেইখন ভাজি মাক-পিতাকক তৰকাৰীৰ সৈতে খাবলৈ দি তাই আজৰি হয় মানে নিৰ্দিষ্ট কোঠাটোৰ দুৱাৰ মেল খায়৷
“তয়ো খাই নলৱ কিয়? ঠাণ্ডা হৈ গেলি খাই কি ভাল পাবি?” -মাকে কয় তাইক৷ তাইৰ মাকলৈ কৃত্ৰিম খং উঠে৷
“ৰ’হ এ মা৷ আটাহ পাৰি নাথকিবিচুন৷ খাম নহয় মোই ৷”
মাকে ভোৰভোৰায়৷ ইতিমধ্যে তাইৰ চকুত পৰে তাইৰ প্ৰতীক্ষিত মুখখন৷ তাই ভিতৰলৈ সোমাই আহে৷ স্বেচ্ছাই তাই তেওঁৰ মুখামুখি হোৱাৰ মৰসাহ কৰিব নোৱাৰে৷ পদূলিৰ জপনা খুলি তেওঁ যায়গৈ৷ তেওঁ যোৱাৰ পিছত তাই পুনৰ বাৰাণ্ডালৈ ওলাই আহে৷ বাইকখন নেদেখা হোৱালৈকে চাই থাকে তাই৷ ...
“অ’ মোইনা, তামুল দুটা কাট এ৷ কিমাননু বাৰাণ্ডাত থিয়া হৈ থাকা? আহ৷ আপী-চ’লী এনকে বাহিৰত পৰ দি থাকবা নাপ্পে৷ দেউতেৰে দেখলি দিব মচলা৷ গম পাবি৷”
তাই মাকৰ কথা শুনি ভিতৰলৈ আহিব বুলি ঘূৰিছিলহে, দেউতাকে বাৰাণ্ডাৰ চকীত বহি বাতৰি-কাকত পঢ়ি থকা দেখি তাই সঁচকিত হৈ উঠিল৷
তাইলৈ নোচোৱাকৈ মূৰ নোতোলাকৈয়ে দেউতাকে কয়,
“বাৰাণ্ডা নহয়, পদূলিমুখোত থিয়া কৰে থ’লিও কুনিও নেনেহা তাইক৷ সেটু চিন্তা নাই ৰ’বা৷ কুনবাই এনকে ঘৰোৰ পৰাই টানি নিলিটো ৰক্ষাই পল্লু হৈ মই৷”
: খা৷ আই দি পঠোইছি৷ মই লৈহে আইহছু৷ খা৷ একো নহোয় দে৷ খং
নকৰবি৷
: নাখং এ বিমল৷ মোৰ ভুক নাই৷
: জানু দে কিয়ো নাখ? কিয়নু দুখ কৰা সৰু?
জানাই দেখুন দেউতেৰেক?
চকুপানী মচি স্থিৰ হয় ৰ’দালি৷ দুখত ভাঙি পৰিলেও তাইৰ দৰে ছোৱালী এজনীক আঁকোৱালি ল’বলৈ কোনোবা আহিব জানো? আনকি মাকো নাহে৷ হয়তো আহিব নোৱাৰে৷ তাই বিমললৈ চাই সেমেকা হাঁহি এটা মাৰে-
“এতে থৈ যা কাঁহীখেন৷ মন গেলি খাম যা মই৷ তই যা৷ আজি দোকান নুখলা না কি ?”
“ইতা খুলু ৰ’৷ আমাৰ পুখৰীত মাছ মাচ্চিল এ আজি৷ বেপাৰী আহি লৈও গেল৷ দুটামান লৈ আইহ্লু দে তুহাক লোগি৷ বঢ়িয়া মাছ৷ খাবি৷ মই যাউ দে৷ তই খা৷ নাখকে নাথ্কিবি কিন্তু৷”
কোঠাটোৰ পৰ্দা ঠেলি বিমল গ’লগৈ৷ তাই পৰ্দাখনৰ ফালে চাই থাকিল৷ আহিব নেকি আৰু কোনোবা পৰ্দাখন ঠেলি তাইৰ কোঠালৈ?
“কি জানা সৰু, বৰমাই ক’ শুনছু দেচুন, দেউতাই বুলে আমি দুটা জন্মাৰ পিছত ল’ৰা হ’বো বুলি খাটাং আছিল৷ কিন্তু ক’ত ল’ৰা হ’বো? মামু জন্মিলাক৷ তাৰ পাছত আৰ বুলে চ’লি নালগে বুলি বিৰাট খং৷ কিন্তু মানহুগেলাৰ কথা শুনি বেজালি ল’গে মাক মাদলি পিন্ধে আৰু একবাৰ ল’ৰাৰ আশা কল্লাক৷ সিবাৰ তই হ’লি৷ ওজা লুগেও ল’ৰা নাপোই দেউতাৰ মস্ত খং৷ তাতে আৰু তই দেখাত বহুত ধুনীয়া নহ’লি না৷ সাতে-পাঁচে মিলি দেউতাই তোক সেনা কৰে৷ দুখ নকৰবি দে সৰু৷ আমি আছু নহয়৷ দেউতাৰ কথাত নধৰবি তোই৷”
তাই সঁচাকৈয়ে দেউতাকৰ কথাত নধৰে৷ সিহঁতৰ দেউতাকৰ পৈতৃক সম্পত্তি অজস্ৰ৷ তাতে তেওঁ বৰ ডাঙৰ চাকৰি এটাও কৰে৷ প্ৰতিপত্তিশীল ব্যক্তিগৰাকী সকলোৰে সন্মানৰ পাত্ৰ৷ তেওঁৰ প্ৰতিপত্তি আৰু আভিজাত্যত তাইহে চন্দ্ৰমাৰ গাত লাগি থকা ক’লা দাগটো হৈ জিলিকি আছে৷ অৱশ্যে সেই ক’লা দাগে দেউতাকৰ সন্মান অথবা সুখ সামান্যতমো ম্লান কৰিব পৰা নাই৷ তাই নিজেও নিজক ক্ষমা নকৰে৷ কিয় তাই সকলো ফালৰ পৰাই পিছপৰা? দেখাত? পঢ়া-শুনাত? বায়েকহঁত ইজনীতকৈ সিজনী চৰা৷ সুন্দৰকৈ পঢ়ি-শুনি ভাল ভাল ঘৰলৈ ধুনীয়া মানুহ একোজনৰ গাৰ ছাঁ হৈ তেওঁলোকে এইখন ঘৰ এৰিছে৷ ডাঙৰ বায়েকে কোলাত তুলি লৈছে জোনাকৰ দৰে স্নিগ্ধ এপাহ কহুঁৱা-কোমল কপাহ৷ সৰু বায়েকৰ বিয়া হোৱা বেছি দিন হোৱা নাই৷ দুয়োজনীয়ে চাকৰিৰ বাবে আৱেদনো কৰি আছে৷ উচ্চ শিক্ষিতা বায়েক দুগৰাকীয়ে সুবিধা পালেই “খুব ডাঙৰ” চাকৰিও কৰিব৷ সিহঁত দুজনী সমবয়সীয়া৷ একেবাৰে সৰু বায়েকজনী মামু বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অন্তিম বৰ্ষৰ ছাত্ৰী৷ ইতিহাসৰ দৰে জটিল বিষয় এটাতো বায়েকে বহুত বহুত নম্বৰ পাই থৈছে৷
কিন্তু তাই যে পঢ়াতো কেঁচা৷ নিয়ম মতে তায়ো এতিয়া কলেজ পাব লাগিছিল৷ কিন্তু কেইবা বছৰৰ মূৰকত চুঁচৰি-বাগৰি দ্বাদশ শ্ৰেণী উত্তীৰ্ণ হৈ তাই নিজৰ ইচ্ছামতেই পঢ়া সামৰি পেলালে৷ নিজৰ প্ৰতি তাইৰ বিৰাগৰ অন্ত নাই৷ মাকে তাইক মৰম কৰে বুলি জানে৷ কিন্তু দেউতাকৰ ভয়তে বহু সময়ত তাইক সংগ নিদিয়ে, যিখিনি সময়ত হয়তো তাই কেৱল মাককেই বিচাৰে৷ অফিচৰ পৰা উভতি আহোঁতে দেউতাকে সদায়েই টাউনৰ পৰা সিহঁতলৈ ভাল ভাল খোৱাবস্তু আনে৷ বায়েকহঁতে দেউতাক অহালৈ আগ্ৰহেৰে ৰৈ থাকে৷ সিহঁতে ভাগে-ভাগে বস্তু পায়৷ কিন্তু তাইৰ ভাগৰ টোপোলাটো সদায় মাক বা কোনোবা এজনী বায়েকৰ হাতৰ পৰাহে ল’বলগীয়া হয়৷ তাইৰ বুকুখন কিবা একোটাই হেঁচা মাৰি ধৰে৷ তথাপি তাই নাকান্দে৷ মাকৰ চকুদুটা কেতিয়াবা চলচলীয়া হয়৷ তাই নেদেখাৰ ভাও ধৰে৷ দোষনো কাৰ? আই সৰস্বতী হেন ৰূপে-গুণে অপৰূপা মাকজনীয়েনো কি পাপৰ ফলত তাইৰ দৰে কুৰূপা এজনীক গৰ্ভত ঠাই দিব লাগে? বিষাই থকা বুকুখন আলফুলে ৰাখিয়েই তাই দেউতাকে আনি দিয়া মিঠা বগৰী নাইবা বুন্দিয়াৰ লাৰু চোবাবলৈ ধৰে৷
“কালি ঘৰক আহোঁতে ৰেলত আমাৰ হাইস্কুলখেনত নতুনকৈ জইন কৰা ছাৰজনক লগ পালু৷ তেওঁ বুলে আমাৰ ঘৰত থাকে?”
“তোই য’ দেৰমাহে ঘৰলৈ আহা নাছলি নহয়৷ সেয়ে গম নাপো৷ ল’ৰাজন উজনিৰ৷ শিৱসাগৰৰ৷ বৰ ভাল ৰিজাল্ট তাৰ৷ ভাল ঘৰৰো৷ স্কুলত জইন কৰি সি ভাড়াঘৰ বিচৰি হায়ৰান৷ আমাৰ গাৱঁতনো কুনি ঘৰ ভাড়াক লোগি দিব? এদিন বিমলে মোৰ ওচৰক লোগি তাক লৈ আহিল৷ তাৰ লগত কথা পাতি বৰ ভাল পালু মই৷ বিশ্ববিদ্যালয়ত গৱেষণা কৰি আছে৷ সুবিধা পালি সি অন্য চাকৰি কৰবো৷ অলপ ভাবি-চিন্তি আমাৰ পুৰণি ঘৰটোৰ এটা কোঠাত তাক থাকাৰ সুবিধাটো কৰি দিলু দে৷ আৰু ইটাক লোগি আমি একো অসুবিধা প’ নাই৷ বৰ অমায়িক ল’ৰাটু৷ পঢ়া-শুনাতেই ব্যস্ত থাকে৷
“কথাটু খুব ভালেই ভাবছা তোই৷ তাত মোৰ কোনো আপত্তি নাই৷ কিন্তু তই তাৰ কোঠাক লোগি নাযোবি৷ তাক ইয়াক লোগি মাতি আনবি৷ আগতে কথাটো সুধিও ল’বিচোন৷ তেওঁৰ অসুবিধাও হ’বা পাৰে৷”
“হ’ব দেউতা৷ মইনু ঘৰত কেইদিন থাকিম? থাকা কেইদিনহে শিকবা পাৰিম৷”
ইতিহাসৰ ছাৰ দুদিন পিছৰ পৰা ৰ’দালিহঁতৰ ঘৰলৈ অহা হ’ল৷ বায়েকৰ সৈতে পঢ়া-শুনাৰ কথা আলোচনা কৰে৷ বায়েকে কৈ থোৱা মতে ৰ’দালিয়ে চাহৰ যোগান ধৰে৷ তেওঁ বৰ ধুনীয়াকৈ ৰ’দালিৰ সৈতেও কথা-বতৰা পাতে৷ চাহ দি উভতি আহিবলৈ ধৰোঁতে ছাৰে ৰ’দালিক কয়,
“বহাচোন ৰ’দালি৷ চাহকাপ দি থৈয়েই যোৱাঁ যে৷ বহাঁ অলপ৷ তুমিও কথা পাতাঁ আমাৰ সৈতে৷ আমিতো আৰু টিউচন কৰি থকা নাই৷”
ৰ’দালি আচৰিত হয়৷ ঘৰখনৰ মানুহে মানুহ বুলি নভবা ছোৱালীজনীক ইমান শিক্ষিত ছাৰজনে কিয় জানো গুৰুত্ব দিয়ে? বায়েকে সিহঁতৰ লগত বহিবলৈ তাইক ইংগিত দিয়ে৷ ভয় ভয়কৈ তাই বহে৷
“তুমি বুলে পঢ়া-শুনা বাদ দিছা?”
“হয় ছাৰ৷ হায়াৰ ছেকেণ্ডেৰি কিবাকে পাছ কল্লু ৷ কলেজত নাম লগোবাক লোগি সাহসেই নহ’ল৷”
“বৰ বেয়া কাম কৰিলা৷ ইমান সোনকালে পঢ়িবলৈ এৰে জানো?”
ৰ’দালিয়ে সেমেনা-সেমেনি কৰে৷
“মন কৰিলে মোৰ ওচৰত পঢ়িব পাৰিবা৷ যি ভাল লাগে তোমাৰ৷ মোৰ যথেষ্ট কিতাপ-পত্ৰ আছে৷”
ইতিহাসৰ ছাৰ অহালৈ যেন ৰ’দালিয়ে অধীৰ আগ্ৰহেৰে অপেক্ষা কৰে৷ বায়েকক নহয় যেন তাইকহে জীৱনৰ পাঠ পঢ়ুৱাবলৈ আহে তেওঁ৷ তেওঁৰ ব্যক্তিত্বত সন্মোহিত হৈ পৰে তাই৷
“যেতিয়ালৈকে মই, মোক আৰু মোৰ এইকেইটা শব্দৰ পৰা নিজক মুক্ত কৰিব নোৱাৰঁ, তেতিয়ালৈকে জীৱনৰ মহাৰ্থৰ পৰা নিজকে বঞ্চিত কৰিব লাগিব৷ আৰু কি জানা, জীৱনৰ এক গভীৰ উদ্দেশ্য থাকিব লাগে৷ উদ্দেশ্যহীন জীৱনৰ কোনো অৰ্থ নাথাকে৷”
“বাপৰে ছাৰ৷ আপনি ইমান কথা জানে৷ আজিক ল’গি এনেহেন কথা কুনিও ক’ নাই মোক৷”
“এইবোৰ কথা নিজেই পঢ়ি-শুনি আয়ত্ত কৰা কথা অ’৷ মই নিজে কোৱা কথা নহয়৷ আজিলৈকে ময়ো তেনেকৈ আনক কোৱা নাই এনে কথা৷ তোমাক আপোন আপোন লাগে বাবেহে ক’লোঁ কথাখিনি৷”
ৰ’দালিৰ অভ্যন্তৰ কঁপি উঠে৷ কি এই আস্থা! কিহৰ আপোনত্ব! কোনেও একো বুলি নভবা ছোৱালীজনীৰ প্ৰতি তেওঁৰ কিহৰ এই আত্মীয়তা ?
“আজিকালি তই বৰ থৌগা হৈছা এ সৰু৷ কাৰণটো কি?”
বিমলৰ কথাত পেন্দোৱাকৈ চায় তালৈ ৰ’দালিয়ে৷ সি হাঁহি হাঁহি ভিতৰলৈ সোমাই যায়৷ ৰ’দালিয়ে সলাজ চাৱনিৰে আইনাখনলৈ চায়৷ তলৰ ওঁঠটো দাঁতেৰে কামুৰি ধৰে তাই৷
বায়েকে পঢ়া শেষ কৰি ঘৰলৈ ঘূৰি আহিবৰ কিছুদিন হ’ল৷ গৱেষণা কৰিবলৈ মন থকা বায়েকে ইতিহাসৰ ছাৰৰ লগত আলোচনাত বহে৷ ৰ’দালিৰ দুচকুৱে ছাৰৰ আকুলতা বিচাৰি ফুৰে৷ একেই আস্থাৰে ছাৰে ৰ’দালিক কয়,
“চাহ নিদিয়াঁ নেকি ৰ’দালি?”
ৰ’দালি মমৰ দৰে গলি যায়৷
উজনিৰ ছাৰে কেতিয়াবা ৰ’দালিৰ কথাবোৰ নুবুজি মুখ মেলি ৰৈ যায়৷ তাই খিলখিলাই হাঁহি উঠে৷
“নাহাঁহিবা৷ লাহে লাহে কোৱাঁ৷ মই বুজি পাম৷ আগতকৈ বহুত বুজা হৈছোঁৱেই নহয়৷ আৰু তোমাৰ কথা বুজিবলৈয়ে তোমালোকৰ ভাষাটো বুজিবই লাগিব ন ৰ’দালি?”
“কিন্তু মামুবাই ক’ৰ চ’লি ঠিক কল্লাক? গুৱাহাটীৰ না কি ?”
“গুৱাহাটীৰ দে৷ ঘৰৰ বাৰাণ্ডাৰ চ’লিটু৷”
“মানে?”
“ভাড়াত থাকা মাষ্টৰটু এ৷ তয়ো বুলে তাহাৰ লগত বহি থাকা আছলি এ৷ একো তত ধৰবাই নল্লি৷ তোৰ সমুখতে তাহুন প্ৰেমলীলা কৰি থাকলাক৷”
... ৰ’দালি কেনেবাকৈ নপৰাকৈ থাকি যায়৷
পাছদিনাই তাই বায়েকহঁতৰ সৈতে ঘৰলৈ আহে৷ নিৰ্বিকাৰ হৈ৷ নিস্তেজ হৈ৷ নিস্তব্ধ হৈ৷
মাক বিছনাত৷ প্ৰথমেই তাই মাকৰ ওচৰলৈ যায়৷ বিমল মাকৰ কাষতে বহি থাকে৷
“আইহলি সৰু৷ “
“তই ইমান দুৰ্বল কিয়ো হৈছা এ মা?”
মাকে উচুপি-উচুপি এসময়ত জোৰকৈ কান্দি উঠে৷ লাহে-লাহে তেওঁ ৰ’দালিক কয়, “মামুৰ কাৰণে মোৰ চিন্তা হ’ নাই৷ দেউতেৰে মান্তি হ’ব৷ মই জানু৷ কালি মাষ্টৰৰ ঘৰৰ মানুহৰ লগোত ফোনত কথাও পাতচি৷ তাহাৰ একো আপত্তি নাই৷ কিন্তু মই তোক লোগি হে চিন্তা কচ্ছু এ আই৷”
ৰ’দালিয়ে মাকক সাৱটি ধৰে৷ মূৰে-কপালে হাত বুলাই দিয়ে৷
অৱশেষত মামু আৰু ইতিহাসৰ ছাৰৰ বিয়াৰ তাৰিখ নিৰ্ধাৰণ হয়৷ যন্ত্ৰৱৎ ৰ’দালিয়ে ঘৰৰ কামবোৰ সামৰি লয়৷ বিয়াৰ কেইদিনমান আগতে হঠাতে মাকে তাইক তেওঁৰ কোঠালৈ মাতি পঠিয়ায়৷ কোঠাত দেউতাকক দেখি তাই সোমাবলৈ ভয় কৰে৷
“আহ সৰু “
ভয়ভয়কৈ তাই মাকৰ কোঠালৈ সোমাই আহে৷
“কথাখেনি ভালকে বুজে কবো তাইক৷ খং নকৰবো৷”
মাকৰ কথাত দেউতাকে তেওঁলৈ পেন্দোৱাকৈ চায়৷ মাকে তলমূৰ কৰে৷
“মামুৰ বিয়াৰ একমাহ পিছতে তোৰ বিয়া ঠিক কচ্ছু সৰু৷”
ৰ’দালি আচৰিত হৈ মাকলৈ চায়৷
“মায়েৰ দেখি চাবা নালগে৷ বিয়া ঘৰোত নহয়৷ মামুৰ দৰে শুক্লেশ্বৰ মন্দিৰত হবো৷ দিন ঠিক কৰা নাই৷ কৰিম সোনকালে৷ মামুক যদি বেলেগ জাতিৰ চ’লিৰ লগোত বিয়া দিবা পাৰু, তোক নৰাৰ একো কাৰণ নাই৷ নিজৰ আপীৰ কাৰণে সমাজৰ বিৰুদ্ধে যাবা মোই সাজু৷ সেইবুলি মোৰ আপীক দুখত পৰবা দিবা নৰু৷ আলে-আথানি হ’বা দিবা নৰু৷”
লেখিকাৰ ঠিকনা:
নলবাৰী
ফোন নং: ৮৬৩৮৪০৭৯১৫
