পংকজ প্ৰতিম বৰদলৈ
চুকাপাইকা৷ নামটো পাঠকৰ বাবে চিনাকি নহয়৷ উৰিষ্যাৰ কটক জিলাৰ এখন নদীৰ নাম হৈছে চুকাপাইকা৷ মহানদীৰ উপনৈ এই চুকাপাইকা নদীখন এখন মৃত নদী৷ ৰাষ্ট্ৰীয় সেউজ প্ৰাধিকৰণে অলপতে এই নদীখন ‘পুনৰুজ্জীৱিত’ কৰিবৰ বাবে উৰিষ্যা চৰকাৰক এক নিৰ্দেশ দিছে৷ ছমাহৰ ভিতৰত যাৱতীয় ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰাৰ লগতে প্ৰয়োজনীয় ধনৰাশিৰ ব্যৱস্থা কৰিবৰ বাবেও নিৰ্দেশ দিছে৷ ১৯৫০ চনত এই নদীখনৰ সম্মুখভাগ বন্ধ কৰি পানীৰ স্বাভাৱিক প্ৰৱাহক বাধা দিয়া হৈছিল৷ প্ৰায় ২৭ কিলোমিটাৰ দৈৰ্ঘ্যৰ এই নদীখনৰ সন্মুখভাগ তালাদণ্ডা নলা ব্যৱস্থাৰ নিৰ্মাণৰ সময়ত চুকাপাইকা অৱবাহিকাক বানমুক্ত কৰি ৰাখিবৰ বাবে বন্ধ কৰা হৈছিল৷ নদীখনৰ এই স্বাভাৱিক প্ৰৱাহক বাধা দিয়াৰ ফল অতি সোনকালেই নিকটৱৰ্তী অঞ্চলসমূহত অনুভূত হ’ল৷ এটা বৃহৎ অঞ্চলত ভূ-জলৰ পৰিমাণ কমি গ’ল৷ অঞ্চলটোৰ জৈৱ-বৈচিত্ৰ্য আৰু পৰিৱেশতো প্ৰভাৱ পৰিল৷ স্বাভাৱিক জলসিঞ্চন ব্যৱস্থাতো প্ৰভাৱ পৰিল৷ বেদখল আৰু জনসংখ্যা বৃদ্ধিয়ে নদীখনৰ অৱশিষ্ট অংশকো প্ৰায় ধ্বংসৰ গৰাহলৈ লৈ গ’ল৷ ৰাষ্ট্ৰীয় সেউজ প্ৰাধিকৰণৰ এই নদীখন ‘পুনৰুজ্জীৱিত’ কৰিবলৈ দিয়া নিৰ্দেশটোৱে এক অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ বাৰ্তা ঘোষণা কৰিছে৷ প্ৰথমতে সমগ্ৰ দেশত এনে ধৰণৰ মৃত নদীৰ বিষয়টোক যথাযোগ্য গুৰুত্ব প্ৰদান কৰা হৈছে৷ লগতে ইয়াৰ লগত জড়িত প্ৰাকৃতিক ভাৰসাম্য আৰু জৈৱ-বৈচিত্ৰ্যৰ সংৰক্ষণৰ দিশটোকো গুৰুত্ব প্ৰদান কৰা হৈছে৷
যোৱা বৰ্ষকেইটাত আমাৰ দেশত বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষণত গুৰুত্ব দিয়া হৈছে আৰু বিলুপ্তপ্ৰায় প্ৰজাতিৰ বন্যপ্ৰাণীৰ সংৰক্ষণ আৰু সংবৰ্ধনৰ বিষয়ে ব্যাপক ব্যৱস্থা আৰু চিন্তা-চৰ্চা কৰি থকা হৈছে৷ একে সময়তে শুনি আচৰিত লাগিলেও ক’ব পৰা যায় যে ভাৰতবৰ্ষৰ বহু নদী ইতিমধ্যে ‘বিলুপ্ত’ হৈছে আৰু বহু নদী ‘বিলুপ্তি’ৰ পৰ্যায়ত আছে৷ এইসমূহ নদী প্ৰাকৃতিক ব্যৱস্থাটোৰ এক সৱল আৰু সহায়কাৰী অংগ আছিল আৰু বাঢ়ি অহা জনাসংখ্যাৰ লগত জড়িত বিভিন্ন বিষয় যেনে- কৃষি, পৰিৱহন, উদ্যোগ, মনোৰঞ্জন আদি বিভিন্ন দিশত ব্যাপক সহায় আগ বঢ়াইছিল৷ কিন্তু মানৱজাতিৰ ব্যাপক প্ৰকৃতি অসহিষ্ণুতাই নদীসমূহৰ মৃত্যু অৱশ্যম্ভাৱী কৰি তুলিছে৷
পৃথিৱীৰ সকলো মহান সভ্যতাই নদীকেন্দ্ৰিক৷ নদী হৈছে মানৱ সভ্যতাৰ হৃৎপিণ্ড৷ নদী একোখনে একোটা ভূ-খণ্ডৰ ইতিহাস, সংস্কৃতি, তথা ঐতিহ্যক প্ৰকাশ কৰে৷ ইয়াৰ লগতে সমগ্ৰ অঞ্চলটোৰ অন্যান্য ক্ষেত্ৰ
যেনে- কৃষি, পৰিৱহন, উদ্যোগ, জলসিঞ্চন আদি বিভিন্ন দিশত এটা সহায়ক ব্যৱস্থা হিচাপে কাম কৰে৷ আমাৰ দেশ ভাৰতবৰ্ষ বহু নদীৰ দেশ৷ এতিয়াও আমাৰ দেশত বহু সংখ্যক লোক পোনপটীয়াকৈ নদীৰ
পানীকে সেৱন কৰে৷ সেইবাবে নদীৰ পানী পৰিস্কাৰ হোৱাটোও সমানেই জৰুৰী৷ আকৌ ইমানবোৰ নদী
থাকোঁতেও ভাৰতবৰ্ষত আহিবলগা দশককেইটাত অত্যধিক পানীৰ নাটনি হ’ব বুলি বিশেষজ্ঞসকলে মত প্ৰকাশ
কৰিছে৷ গতিকে নদী ব্যৱস্থাৰ সংৰক্ষণ এক অতি প্ৰয়োজনীয় দিশ৷ তথাপি কিন্তু নদীৰ ‘মৃত্যু’ অব্যাহত আছে৷ নীৰৱে হোৱা নদী একোখনৰ এই মৃত্যু লোকচক্ষুৰ
অলক্ষিতেই হয়৷ ৰাইজৰ চকুৰ সম্মুখতে সংঘটিত হয় এনে অঘটন৷ বাৰানসীৰ বিখ্যাত অস্সী ঘাট, পৱিত্ৰ অস্সী নদীৰ ঘাট৷ কিন্তু অতি আচৰিত কথা যে, এই অস্সী এখন ‘মৃত’নদী৷ বেদখল আৰু বিভিন্ন অবৈধ নিৰ্মাণৰ কৱলত এই নদী
এতিয়া বিলুপ্তপ্ৰায়৷
বেদখল হৈছে এই নদীসমূহৰ ‘মৃত্যু’ৰ অন্যতম প্ৰধান কাৰণ৷ ভাৰতবৰ্ষৰ জনসংখ্যা বৃদ্ধি পাই আহিছে৷
একে সময়তে বৃদ্ধি পাইছে চহৰীকৰণ প্ৰক্ৰিয়া৷ ইয়াৰ ফলত বৃহৎ চহৰসমূহলৈ প্ৰব্ৰজন কৰিছে
দূৰ-দূৰণিৰ চহৰ আৰু গাঁৱৰ
জনতাই৷ ভাল ব্যৱসায়, ভাল চাকৰিৰ আশাত অহা এনে প্ৰব্ৰজিত লোকসকলে নদীসমূহৰ পাৰত আৰম্ভ কৰিছে বাসস্থান বা বিভিন্ন
বেপাৰ-বাণিজ্য৷ এনে অত্যধিক জনসংখ্যাই ধীৰে ধীৰে নদীসমূহৰ পাৰত গঢ়ি তুলিছে স্থায়ী বসতি (বস্তি) আৰু
আৰম্ভ হৈছে বেদখল৷ একে সময়তে চলি থকা নগৰীকৰণৰ পৰা উদ্ভূত ব্যাপক আৱৰ্জনা আৰু আন আন ৰাসায়নিক
পদাৰ্থই এই নদীসমূহৰ স্বাভাৱিক গতি আৰু বিকাশক বাধা দিছে৷ ফলস্বৰূপে নদীসমূহৰ স্বাভাৱিক
বহনক্ষমতা বিঘ্নিত হৈছে৷ ফলস্বৰূপে একোজাক সৰু বৰষুণতো এইসমূহ নদীৰ পাৰ পানীৰে উপচি পৰিছে৷
ভাৰতবৰ্ষত বৈজ্ঞানিক আৰু পদ্ধতিগত আৱৰ্জনা নিষ্কাশন ব্যৱস্থা এটা সুলভ হৈ নুঠিলে আৰু কিমান যে নদী ‘শ্বহীদ’ হ’বগৈ তাৰ সীমা-সংখ্যা নাই৷
ভাৰতবৰ্ষৰ নদী ব্যৱস্থাটোৰ সংৰক্ষণ আন বহু প্ৰায়োগিক কাৰণৰ বাবেও প্ৰয়োজনীয়৷ নদীসমূহৰ যোগেদিয়ে ভাৰতৰ শক্তিখণ্ডৰ যি দুৰ্বলতা আছে তাক উন্নত কৰিব পৰা যায়৷ ইতিমধ্যে নদীত উপঙি থকা ছ’লাৰ পেনেলৰ পৰা শক্তি উৎপাদন কৰাৰ ব্যৱস্থা কলিকতাৰ ৰাজৰহাট অঞ্চলত কৰা হৈছে৷ আনহাতে উপযুক্ত সংৰক্ষণৰ যোগেদি এই নদীসমূহৰ যোগেদি ব্যৱসায়িক পৰিৱহন আদিৰ ব্যৱস্থা কৰিব পৰা যায়৷ যি চহৰীয়া যান-জঁটৰ পৰাও বহুখিনি মুক্তি দিব পাৰিব৷ একে সময়তে এই নদীসমূহে অঞ্চল একোটাৰ জলবায়ু আৰু প্ৰাকৃতিক ভাৰসাম্য ৰক্ষাত সহায় কৰাৰ লগতে অঞ্চলভেদে থকা জৈৱ-বৈচিত্ৰ্য আৰু স্থানীয় মৎস্য প্ৰজাতি বা আন জলজ জীৱৰো সংৰক্ষণ কৰিব৷ প্ৰণালীৱদ্ধ উন্নয়ন আঁচনিৰ অংশস্বৰূপে এনে নদী ব্যৱস্থাই চহৰীয়া সৌন্দৰ্যবৰ্ধন আৰু জীৱনশৈলীৰ মানৰ উন্নতিতো সহায় কৰিব৷
প্ৰকৃতিৰ এক অন্যতম প্ৰয়োজনীয় দ্ৰব্য হ’ল পানী৷ পানীৰ অবিহনে এই প্ৰকৃতিৰ
ৰূপ-লাৱণ্য অকল্পনীয়৷ লক্ষ
লক্ষ জলজ প্ৰাণীৰে পৰা বন্যপ্ৰাণীসমূহৰ জীৱন নিৰ্ভৰশীল নদীৰ ওপৰত। পানীৰ এই গুৰুত্বক নদীৰ বাদে আন কোনে বুজি পাব৷ নদীৰ গতিৰ লগে লগে একো একোটা শক্তিশালী
সভ্যতা গঢ় লৈ উঠাৰ কথা ইতিহাসেও কয়। একোখন নদীয়ে নিৰৱধি বৈ গৈ থাকি কেৱল
দেশ, ইতিহাস, সমাজ আৰু সভ্যতাৰ কথাকে নকয়; ই জীৱন প্ৰণালী আৰু
বৰ্তমানৰ প্ৰয়োজনীয়তাকো দোহাৰে৷ ‘জীৱিত’ ‘সুস্থ-সবল’ নদী এখন এটা সুস্থ সভ্যতাৰো পৰিচায়ক৷ গতিকে চৰকাৰ, আঁচনি নিৰ্মাতা, ৰাইজ সকলোৱে মিলি থকা
নদীসমূহৰ প্ৰকৃত সংৰক্ষণ আৰু ‘মৃত’ নদীবোৰৰ সম্ভৱপৰ পুনৰুজ্জীৱনৰ বাবে চেষ্টা কৰা উচিত৷ ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ
ভৱিষ্যত নিশ্চয় তেতিয়াহে সুৰক্ষিত হৈ থাকিব৷ ‘চুকাপাইকা’ এটা আদৰ্শৰ নাম হওক৷ অসমৰ ‘মৃত’নদীবোৰেও কৰ্তৃপক্ষৰ আৰু ৰাইজৰ উপযুক্ত দৃষ্টি লাভ কৰক
অনতিপলমে৷
