অংগনা ভট্টাচাৰ্য্য
কি কৰা যায়?
বাঙালখাতাতেই ৰৈ যোৱাটো ভাল হ’ব নেকি?
ভালেই হ’ব কিজানি!
বাঙালখাতাৰ ৰ’দ-বৰষুণ! গাৰো পাহাৰৰ পৰা ভাহি অহা সেই জালিকটা সুবাস! চিবিনাঙৰ সুমিষ্ট মাটিকঁঠালে আমোলমোলাই থকা বাঙালখাতাৰ আলিবাটবোৰ!
ৰঙাই নৈৰ শান্ত পাৰটোত বহি যিদিনা লেছামে তাইক ভালপোৱাৰ কথা কৈছিল, তাই তাকেই ওলোটাকৈ সুধিছিল-
“ভালপোৱা মানে কিনো?”
“তয়ো যে! আই লাভ ইউ বুলি যে মানুহে কয়! সেই ভালপোৱা৷”
লেছামৰ কথাত তাই
জঁয় পৰি গৈছিল৷ তাইৰ গাল দুখনো গাভৰু আপেল এটাৰ দৰে ৰঙচুৱা হৈ পৰিছিল৷ তাইৰ সলাজ চেহেৰাটো
দেখি বেলিটোৱেও ৰঙাই নৈৰ স্বচ্ছ পানীৰ বুকুত ডুবোঁ-ডুবোঁ কৰিছিল৷
বাৰটা বছৰনো কিমানৰ বাট? অলৌলোৱা প্ৰেমৰ আকুলতাৰে মুগ্ধ ৰিং এটাৰহে বাট!
বাঙালখাতাৰ প্ৰতি থকা তাইৰ এই সন্মোহনৰ অন্ত ক’ত? মহানগৰীৰৰ ঠেক গলিবোৰৰ যান্ত্ৰিক বতাহত নে তাৰ নীৰস পুৱাৰ একঘেয়ামীবোৰত?
নাঃ৷ তাই কোনোপধ্যেই বাঙালখাতা এৰি থাকিব নোৱাৰে৷
ৰাজোৱে কালি তাইক ফোনত কৈছিল-
“তই গাঁৱৰ মানুহক ভয় নকৰিবি৷ লেছাম বৰ ভাল ল’ৰা৷ সি তোক সঁচাকৈ বৰ ভাল পায়৷ বাকী সকলো কথাতকৈ মাত্ৰ এই কথাটোকহে তই বেছি গুৰুত্ব দিয়াটো ভাল৷ ঘৰৰ মানুহক বুজাবি৷ দেখিবি তেওঁলোকেও বুজিব৷ সমাজৰ ভয়ত মাত্ৰ তেওঁলোকে কোনো সিদ্ধান্ত ল’ব পৰা নাই৷ সেইবুলি তই সাহস নেহেৰুৱাবি৷ মোৰ আফো-আফে মান৷ ময়ো মান৷ কিন্তু আমিও অসমীয়া৷ এই কথাটোক অস্বীকাৰ কৰাৰ সাহস কাৰো নাই৷ আনকি তোৰ এই সমাজখনৰো নাই৷”
ৰাজোৰ সঁচা কথাবোৰ তাই বুজি পায়৷ কিন্তু কিবা এটা উত্তৰ দিবলৈহে তাইৰ ওঁঠৰ পৰা সময়ত শব্দ এটাও সৰকি নাহে৷
দোকমোকালি হ’লেই৷ খোলা দুচকুৰেই তাই ৰাতিটোক বিদায় জনালে৷
তাই বিছনাৰ পৰা উঠি আহিল৷ কোঠাটোৰ খিৰিকি এখন খুলি দূৰলৈ চাই পঠিয়ালে৷ তাই ৰিণি ৰিণিকৈ দেখিলে কুঁৱলিৰ আচ্ছাদনে মেৰিয়াই ৰখা গাঁওখন৷ সৌখন ফুলবাৰী৷ লেছামৰ ফুলবাৰী৷ তাৰেই কাষত সৌৱা চিবিনাং৷
তাই লেছামক জোকাইছিল-
“তহঁতৰ গাঁৱত ইমানেই ফুল নে? একেবাৰে ফুলবাৰী নামটোকেই ৰাখিলে যে? তহঁতৰ ঠাইখনতকৈ আমাৰ বাঙালখাতাতেই ফুলৰ বাৰী বেছি৷ চৌদিশে কি ধুনীয়া ধুনীয়া ফুল! একদম স্বৰ্গত থকা যেন লাগে!”
লেছামে তাইৰ গাল এখনত লাহেকৈ চিকুটি দি কৈছিল-
“তই কিবা জান নেকি? কেৱল পেকপেকাবহে জান৷ প্ৰতিখন ঠাইৰ নামটোৰ সৈতে কিবা নহয় কিবা কাহিনী জড়িত হৈ থাকে৷ মানুহৰ ইচ্ছামতে ঠাই এডোখৰৰ নাম ৰাখিব নোৱাৰি নহয়৷ ব্ৰিটিছে দেশ শাসন কৰি থকাৰ সময়ত গাৰোপাহাৰত বোলে ডেভিড স্কট চাহাবৰ ঘৰ আছিল৷ তই জাননে, চাহাব গোৱালপাৰা জিলাৰ প্ৰথম কমিছনাৰ আছিল৷ তেওঁৰ ধুনীয়া ঘৰটোৰ লগতে এখন বৰ ডাঙৰ ফুলৰ বাৰী আছিল৷ পাছলৈ চাহাবৰ ফুলৰ বাৰীৰ পৰাই ঠাইখনৰ নাম ফুলবাৰী হয় ৷”
“ৱাহ তই ইমান কথা জান! অকলে-অকলে ইমান কথাৰ ভৰ সহি থকাতকৈ অলপ মোকো ভগাই দিবিচোন” বুলি সিদিনা তাই পুনৰ লেছামক জোকাইছিল৷
কথাবোৰ মনত পেলাই তাইৰ মনটো বৰ ভাল লাগিল৷ একেসময়তে সোণ সৰা দিনবোৰৰ কথা ভাবি সামান্য বেয়াও লাগিল মনটো৷
তাইৰ চকুৰ সমুখলৈ ভাহি আহিল ফুলবাৰীৰ চিনাকি ধাননি পথাৰ এখন৷ একেখন কলপাততে কেইটামান ওকচি গুটি সানি লৈ সৌৱা কথাৰ ফুলজাৰি মাৰিছে কেইজনীমান ন-গাভৰুৱে৷ কথাৰ ছলতে শীলভদ্ৰা, ৰাজো, কাৰেঙা, ফাগুনাহঁতে আঙুলি খেল খেলিছে৷ প্ৰীতিৰ নিভাঁজ জৰীৰে ইজনীয়ে সিজনীক মেৰিয়াই ৰাখি আঙুলি খেলাৰ সাঁথৰ মাতিছে৷ ৰাজোৱে নিজৰ এখন হাত মাটিত থৈ আনখন হাতৰ তৰ্জনী আঙুলিটোৰে এজনী-এজনীকৈ আটাইকেইজনীৰে আঙুলিবোৰ চুই গ’ল আৰু গাই গ’ল-
“আয় গোহালি ঘৰত যাঙ
দুধৈ ভাতে খাই যাঙ
নাখাঙ মুই দুধ ভাত
চেঙৰি আঙঠি তোল হাত৷”
শীলভদ্ৰাৰ দুই ওঁঠত কোমল হাঁহিয়ে জিলমিলাই গ’ল৷ তাইৰ মনটোও অকণ মুকলি হ’ল৷ তাই বিছনাখনলৈ উভতি আহিল৷ গাৰুৰ তলত থকা ফোনটো হাতত তুলি লৈ তাই লেছামৰ হাঁহিমুখীয়া ফটো এখন উলিয়াই ল’লে৷ দুবছৰ আগৰ মাইকৌ চুমফাইত লোৱা ফটো এইখন৷ সন্ধিয়া ৰেজাক কৰাৰ পাছত সমনীয়াৰ সৈতে সি খয়াকু গ্ৰহণ কৰি আছিল৷ তেতিয়াই সি গম নোপোৱাকৈ ৰাজোৱে তাইৰ ফোনটোৰে সমূহীয়াকৈ তাৰ এই ফটোখন তুলিছিল৷ তাৰ পাছত ঘৰলৈ আহি তাই ফটোখন কাটি-কুটি কেৱল সি থকা অংশখিনিহে ৰাখিছিল৷ তেতিয়ালৈ প্ৰায় ঠিকেই চলি আছিল৷ কিন্তু মাইকৌ চুমফাইৰ দুদিনমান পাছতে ঘৰত হাহাকাৰ লাগিছিল৷ ককায়েক শিনাৰুৱে আটাহ পাৰি-পাৰি কৈছিল-
“ৰংদানী ৰাভা সমাজৰ জীয়ৰী হৈ তাই মানলৈ যাব? সমাজৰ আগত আমি কেনেকৈ মুখ উলিয়াম? কোনো কাৰণতেই শীলভদ্ৰাক বেলেগ সমাজলৈ উলিয়াই নিদিওঁ৷”
শিনাৰুৰ ৰূপ দেখি তাই সিদিনা থৰথৰকৈ কঁপিছিল৷ ভয়তে নিজৰ কোঠাতে সোমাই আছিল বহুপৰ৷ ভাত-পানী নৰন্ধাকৈয়ে পাৰ হৈছিল সিদিনা৷
পাছদিনা পুৱাতেই উঠি তাই গা-পা ধুই চৰুত চাউল সিজিবলৈ দি পিঠালি শাক ৰান্ধিবৰ বাবে কেইপদমান শাক বিচাৰি আনিছিলগৈ৷ সেইদিনা পুৱাৰ জলপানৰ সলনি পিঠালি শাকৰ সৈতে আটায়ে মায় মাচি খাইছিল৷ বিছনাত পৰি থকা অসুখীয়া পিতাকক তায়েই মায় মাচি অকণ সানি খুৱাই দিছিল৷ পেটৰ ভোকতে শিনাৰুৱেও সৰহকৈ মায় মাচি খাইছিল৷ মাকে তাই শুনাকৈ শিনাৰুক কৈছিল-
“তাইক মৰমকৈ বুজাবি শিনাৰু৷ ৰাগ-খং নকৰিবি৷”
শিনাৰুৱে তলমূৰ হৈ মাছলৈ ওলাই গৈছিল৷
সেয়া যেন সৌ সিদিনাৰ কথাহে৷
শীলভদ্ৰাই হুমুনিয়াহ কাঢ়িলে৷ এৰা, সময়বোৰ বাগৰিল৷ কিন্তু সমাধান এটাহে নোলাল৷ লেছামৰ পৰা আঁতৰাই শিনাৰুৱে এতিয়া তাইক গুৱাহাটীত থ’বলৈ বিচাৰিছে৷ হাতত ফোনটো থকাৰ পাছতো তাৰ সৈতে কথা এষাৰ তাই পাতিব নোৱাৰে৷ তাৰ মুখখন এবাৰ চাব নোৱাৰে৷ পিছে বাঙালখাতাৰ পৰা আঁতৰি, লেছামৰ পৰা আঁতৰি, ৰাজোৰ পৰা আঁতৰি তাই জানো জীয়াই থাকিব পাৰিব?
মূৰটো দুয়োফালে জোকাৰি তাই গা ধুবলৈ সাজু হ’ল৷
গাটো ধুই আহিয়ে শীলভদ্ৰাই ৰঙা চাহ একাপ খাই ল’লে৷ বাকী মানুহবোৰ উঠাই নাই৷ তাই চৌকাত দুটামান চাউল সিজিবলৈ দিলে৷ ক্ষন্তেক পাছত কৰকৰীয়াকৈ ৰন্ধা ভাতকেইটা বাঁহৰ ঢাৰিখনত মেলি দি তাই বাখৰ তৈয়াৰ কৰাত লাগিল৷ আজি চিনচিনা প্ৰস্তুত কৰিব লাগিব৷ মাকৰ গা বেয়া৷ তথাপি তেৱেঁই তাইক বাকীখিনি দেখুৱাই দিব৷ মাকে শুই উঠি গা-পা ধুই আজৰি হোৱালৈকে তাই বাখৰখিনি তৈয়াৰ কৰি থ’বলৈ বিচাৰিলে৷ এইবোৰত সময়ো জানো কম লাগে? তথাপি ঘৰখনত চিনচিনা এটোপা নাথাকিলে ভাল লাগে জানো? বাখৰখিনি তৈয়াৰ কৰিবলৈ তাই আগিয়া চিতাৰ শিপা, আকণ গছৰ ফুল-পাত, কুঁহিয়াৰৰ পাত, বিহলঙনি, জালুক, কুশবনৰ আগ, ভেটাই তিতাৰ পাত, মিঠা পাত, বাহক তিতাৰ পাতৰ লগতে পুৰণি বাখৰ আৰু পিঠাগুৰিখিনি কালিয়েই যোগাৰ কৰি থৈছিল৷ সেইবোৰ বাছি-ধুই-পখালি লৈছিলহে, তেনেতে ৰাজোৰ ফোন আহিল৷ খাৰেৰে ধুই পৰিস্কাৰ কৰি লোৱা জোঙাটো প্ৰথম পুৱাৰ কোমল ৰ’দখিনিত শুকাবলৈ দি তাই ফোনটো হাতত লৈ নিজৰ কোঠাত সোমাল৷
“ইমান পুৱাতেই যে ফোন কৰিলি ৰাজো?”
উদ্বেগেৰে সুধিলে তাই৷ ইফালে ৰাজোৱে বৰ কোমলকৈ তাইক ক’লে-
“তোৰ খবৰ এটা ল’বলৈকে ফোন কৰিলোঁ অ’ই৷ অলপ পাছতে ঘৰৰ আটাইবোৰ মানুহ উঠিব৷ তেওঁলোকৰ মাজত থাকিলে তই মোৰ ফোনটো উঠাবলৈকে দিগদাৰ পাবি৷ এতিয়াই যে তহঁতৰ ঘৰৰ কোনো নুঠে মই জানো৷ সেইদেখিয়েই ফোনটো লগালোঁ৷”
“ভালেই কৰিলি দে৷
মনটোও বৰ বেয়া লাগি আছিল৷ ওৰে ৰাতিটো চকু মুদাই নহ’ল৷ কি কৰোঁ, কি নকৰোঁকৈ চিন্তাত
পাৰ কৰিলোঁ৷”
“নোসোমাওঁ৷ মই নোৱাৰিম ৰাজো৷ বাঙালখাতা এৰি মই ক’লৈকো যাব নোৱাৰিম৷”
“বাঙালখাতা এৰি নে লেছাম ক’ক এৰি থাকিব নোৱাৰিবি?”
“হেই যাহ৷ পুৱাতেই আমনি নকৰিবি৷”
“সঁচা ক’লে বেয়া পাৱ ন? পিছে তোৰ অঁকৰা ক’ৱে মানিবনে?”
“নামানিব৷ কিন্তু মই নাযাওঁ ৰাজো৷”
“সাহসী হ’৷ দেখিবি- বন্ধ দুৱাৰবোৰ এখন-এখনকৈ খোল খাবলৈ ধৰিছে৷ আমাং বৰ বুজন৷ তেওঁ কথাবোৰ বুজি পায়৷ পিছে তোৰ দৰে একেই৷ সমাজলৈ ভয়৷ মানুহলৈ ভয়৷ এবাৰ সকলো বাদ দি নিজৰ মনটোৰ কথা মানি লচোন৷”
শীলভদ্ৰাই নীৰৱেই
ৰাজোৰ কথাখিনি মানি ল’লে-
“হ’ব দে৷ এইবাৰ কিবা এটা কৰিব লাগিব৷ আৱাৰ ফাৰকান্তি গৈছেহে, এতিয়াই ঘৰখনত সুস্থিৰ পৰিবেশ এটা অহা নাই৷ আৱা যোৱাৰ পাছতহে মোৰ অনুভৱ হৈছে- নিজৰ কথা নিজে ভাবিব লাগিব৷”
ৰাজোৱে লেছাম ভালে থকাৰ বিষয়ে দুটামান কথা পাতি ফোনটো সামৰিলে৷
শীলভদ্ৰাই পুনৰ কামত মনোযোগ দিলে৷ বাখৰখিনি প্ৰস্তুত কৰিবলৈ ধৰাৰ লগে-লগেই তাইৰ পিতাকলৈ মনত পৰিল৷ আগতে বাখৰ প্ৰস্তুত কৰাৰ সময়ত পিতাক তাইৰ কাষে-কাষে আছিল৷ ইটো-সিটো দিহা দি ফুৰিছিল৷ আনকি বিছনা লোৱাৰ দুবছৰতো তেওঁ কিবাকিবি কথা কৈ তাইৰ গধূৰ মনটো পাতলাবলৈ যত্ন কৰিছিল৷ তেওঁ জানিছিল- লেছাম কেৱল তাইৰ প্ৰেম হৈ থকা নাই, তাইৰ ক্ষুদ্ৰ জীৱনটোৰ প্ৰতিটো সুখ আৰু দুখৰ প্ৰধান আকৰ হৈ পৰিছে সি৷ এতেকে তেওঁ লেছামৰ পৰা তাইক আঁতৰি আহিবলৈ কেতিয়াও কোৱা নাছিল৷ অৱশ্যে তাইক সাহসো দিয়া নাছিল৷ কেতিয়াবা সেমেকা মন এটাৰে তেওঁ তাইক কৈছিল-
“সি জানো জাঙায় ধাংকায় কৰিবলৈ বিচাৰিব? নহ’লে এবাৰ তয়েই সুধি চাবিচোন৷”
নাই৷ তাই লেছামক কেতিয়াও জোঁৱাই খাটিবলৈ নুসুধিলে৷ সিহঁতৰ সম্পৰ্কটোৰ পূৰ্ণতাতকৈও তাৰ আত্মসন্মানৰ গুৰুত্ব তাইৰ মনত বহুত বেছি৷ সিহঁতৰ ভালপোৱাত কোনো পাপ নাই৷ একেবাৰেই নিভাঁজ৷ পৱিত্ৰ৷ মহাকালৰ চৰণ চুই তাই অংগীকাৰ লৈছে- প্ৰয়োজন হ’লে তাই বিয়া নোহোৱাকৈ থাকি যাব৷ কিন্তু ইজনে সিজনৰ আৱেগ-অনুভূতি আৰু স্বাভিমানক ভেঙুচালি কৰাৰ পৰিৱেশ কেতিয়াও হ’বলৈ নিদিয়ে৷ এইটোৱেই লেছামৰো সিদ্ধান্ত৷
“আৱা!”
পিতাকক মনত পেলাই তাই ফেঁকুৰি উঠিল৷ একে সময়তে জোঙাকেইটাৰ ভিতৰত ধানখেৰ ভৰাই জুই লগাই পুৰিবলৈও দিলে৷ যন্ত্ৰৱৎ৷ এৰা, জীৱনৰ এটা সময়ত সকলো দেখোন যন্ত্ৰৱৎ হৈ পৰে!
কেইটামান দিন পাৰ হৈছিলহে, শিনাৰুৱে পুনৰ হাহাকাৰ লগালে৷ শীলভদ্ৰালৈ চহৰীয়া দৰা এজনৰ খবৰ লৈ আহিল৷ মাকৰ মনটোৱে জীয়েকজনীৰ অন্তৰখন ভাঙিবলৈ নিবিচাৰে৷ পিছে পুতেকৰ বুজনিত তেৱোঁ চাকৰিয়াল দৰা এটালৈকে জীয়েকক উলিয়াই দিয়াৰ কথা ভাবিছে৷
লেছামক লগ পোৱাৰ কোনো উপায় নাই৷ শিনাৰুৱে ঠায়ে-ঠায়ে মানুহ লগাই থৈছে৷ শীলভদ্ৰাৰ মূৰটোৰ ওপৰত এখন পাহাৰ থকা যেন লাগিল৷ তাইৰ বুকুখন এটা প্ৰকাণ্ড শিলে হেঁচি ধৰা যেন লাগিল৷ তাইৰ মুখলৈ বাৰে-বাৰে এটা নামেই আহি থাকিল-
“ৰাজো”
সঁচাকৈয়ে পাছদিনাই ৰাজো তাইৰ ঘৰলৈ আহিল৷ শিনাৰুৰ নিষেধাজ্ঞা নামানি তাই শীলভদ্ৰাক সাহস দিবলৈকে দৌৰি আহিল৷ তাই ঘৰলৈকে অহা দেখি শীলভদ্ৰাই ভয় খালে৷ ৰাজোৱে তাইক ধমক দি ক’লে-
“তোৰ ক’ক মই ভয় নকৰোঁ৷ আপোন মানুহৰ দুখ-বেদনা নুবুজি জোৰ-জবৰদস্তি সিদ্ধান্ত জাপি দিয়া মানুহক সমীহো নকৰোঁ৷ লেছাম মোৰ চুবুৰীয়া কাৰণেই তোৰ ঘৰলৈ নাহিম নেকি? আগতে দেখোন এইখন ঘৰতেই নাচি-বাগি, খেলা-ধূলা কৰি আছিলোঁ৷ তই জানো আমাৰ ঘৰলৈ যোৱা নাছিলি? দুই-চাৰিদিনলৈ দেখোন আমাৰ ঘৰতেই আছিলি৷ এতিয়া কি হ’ল? বিয়াৰ কথা অহাৰ লগে-লগেই আমি বেলেগ হৈ গ’লোঁ৷ তই কাৰোবাক ভয় কৰিব পাৰ৷ মই নকৰোঁ৷”
“এতিয়া কি কৰা যায় ৰাজো?”
“তই আৰু কেইবছৰমান ভয়-ভয় খেলি থাক৷ কান্দি থাক৷”
“তই বুজা নাই৷ আৱা নোহোৱা হ’বৰ তিনিটা মাহ হৈছে মাথোঁ৷ এই সময়ত মই হাই-কাজিয়া কৰিবলৈ বিচৰা নাই৷”
“তোৰ কিমান সাহস জানো দে৷ এইবাৰ ময়েই কিবা এটা কৰিব লাগিব৷”
“কি কৰিবি?”
“চাই থাক৷”
ৰাজোক কাষতে পাই শীলভদ্ৰাৰ মুখলৈ পানী আহিল৷ পিছে হঠাতে ক’ৰবাৰ পৰা শিনাৰু আহি ৰাজোক ক’লে-
“তুমি শীলভদ্ৰাক লগ কৰিবলৈ আহিলে আজিকালি ভাল নাপাওঁ ৰাজো৷ মোৰ কথা মানিলে ভাল৷ নহ’লে ময়ো কঠোৰ হ’বলৈ বাধ্য হ’ম৷ তোমাক ঘৰত থৈ আহোঁ ব’লা৷ আবেলি ঘৰলৈ নতুন আলহী আহিব৷”
শিনাৰুৱে কি ক’বলৈ বিচাৰিছে ৰাজোৱে পলকতে বুজি পালে৷ তাই বৰ বিনয়েৰে তেওঁক সুধিলে-
“সকলো জানি-বুজি আপুনি এয়া কি কৰিবলৈ ওলাইছে?”
শিনাৰুৱেও কিছু উচ্চ সুৰত ৰাজোক ক’লে-
“তুমি লেছামৰ পক্ষ নল’বা ৰাজো৷ তুমি কিয় ইয়ালৈ আহিছা মই নাজানো নেকি? আমাৰ পৰিয়ালৰ সিদ্ধান্ত তুমি খুব ভালকৈ জানা৷ নতুনকৈ তাইৰ মনটো ভাঙিবলৈ চেষ্টা নকৰিবা৷”
“আপুনিতো লেছামক জানে৷ চুবুৰীয়া গাঁওখনৰ ল’ৰাটো আজি কিয় আপোনাৰ চকুত শতৰু ওলাইছে?”
“সি আমাৰ নিজৰ মানুহ নহয়৷”
“তেন্তে আজি আবেলি হঠাতে চিনাকি হ’বলৈ অহা ল’ৰাটো আপোনাৰ নিজৰ মানুহ হৈ যাব? আপোনালোকৰ নিজৰ সমাজৰ হোৱা বাবেই কোনোদিনে নাম নুশুনা-নেদেখা ল’ৰাজন আপোনাৰ আপোন হৈ যাব?”
“মোক বুজাবলৈ চেষ্টা নকৰিবা ৰাজো৷ তোমাৰ সৈতে তৰ্ক কৰিবলৈ মোৰ হাতত সময় নাই৷”
“কিন্তু আপুনি মোৰ কথা শুনিব লাগিব৷”
“তুমি মোক ধমকি দিছা নেকি?”
“ধমকি নহয়, অনুৰোধ জনাইছোঁ৷”
“মোৰ শেষ কথা- মই লেছামলৈ শীলভদ্ৰাক কেতিয়াও নিদিওঁ৷”
“কিন্তু মোক এইখন ঘৰলৈ আপুনি আনিব লাগিব৷”
“তোমাক? তোমাক আকৌ কোনে এইখন ঘৰলৈ আনিব?”
“আপুনি আনিব লাগিব মোক৷”
“কি কৈছা নিজেই গম পাইছানে তুমি?”
“কিয় নাপাম বাৰু?”
“হঠাতে কি হ’ল তোমাৰ?”
“হঠাতে একো হোৱা নাই৷ কেতিয়াবাৰে পৰা মোৰ আপোনালৈ মন৷ ভাবিছিলোঁ, লেছাম ক’ আৰু শীলভদ্ৰাৰ সম্পৰ্কটোৰ থানথিত লাগিলে মই আপোনাক মোৰ মনৰ বাতৰি জনাম৷ কিন্তু আপুনি দেখোন কাৰো কথাকেই বুজিব নোখোজে৷”
“মইতো তোমাক কেতিয়াও তেনে দৃষ্টিৰে চোৱা নাই ৰাজো৷”
“এতিয়া চাওক৷ সময় পাৰ হৈ যোৱা নাই নহয়৷”
“লেছাম আৰু শীলভদ্ৰাৰ সম্পৰ্কটো মানি নলওঁ বুলি জানিও তুমি এইবোৰ কি কৰিব বিচাৰিছা? সিহঁতৰ সম্পৰ্কটো যদি মান্য নহয়, আমাৰটো কেনেকৈ হ’ব? তাতে আমাৰ মাজত কোনো সম্পৰ্ক নাই৷”
“মোৰ প্ৰতি আপোনাৰ মনতো কোমল অনুভৱ আছে৷ এয়া মই জানো৷ নহ’লে আপুনি ইমানলৈকে মোক সহ্য কৰি নাথাকিলহেঁতেন৷”
“ব’লা, তোমাক ঘৰত থৈ আহোঁ৷”
“আমাৰ সমাজে আমাৰ বিয়া মানি ল’ব৷ মাত্ৰ কংমৌদন কৰি চাহ-পানীৰ ব্যৱস্থা কৰিলেই হ’ল৷ লগতে মেংগলা দি দিলে সকলো সহজ হৈ যাব৷”
“কিমান লাজৰ কথা এইবোৰ জানানে? পৰিয়াল এটাৰ মান-সন্মানৰ কথা আছে৷”
“ভালপোৱা কি বস্তু আপুনি জানিলে এনেকৈ নক’লেহেঁতেন৷ মোক সোধকচোন এবাৰ, আপোনাৰ বাবে মই কি কি কৰিব পাৰোঁ? কি কি এৰিব পাৰোঁ?”
শীলভদ্ৰাৰ ককায়েকৰ কঠোৰ চেহেৰাটোত যেন জোনৰ পোহৰৰ সামান্য ৰাগী লাগিল৷ তেওঁ ৰাজোলৈ চালে৷ স্থিৰ দুচকুৰে তাই তেওঁৰ চকুত চকু থৈ শান্তভাৱে এবাৰ মিচিকিয়ালে৷ তেওঁ বেছি পৰ তাইলৈ চাই থাকিব নোৱাৰিলে৷ তেওঁ কোঠাটোৰ পৰা ওলাই গ’ল৷ ৰঙত নে খঙত ৰাজোৱে ধৰিব নোৱাৰিলে৷ অৱশ্যে শীলভদ্ৰাৰ দুচকুত জিলিকি ৰোৱা প্ৰশ্নটোৰ উৎস তাই নুবুজাকৈ নাথাকিল৷
এইকেইটা বছৰতে শীলভদ্ৰাই বুজিলে- মানুহৰ জীৱনত সুখতকৈও শান্তিৰ প্ৰয়োজন বেছি৷ তাইৰ জীৱনত তাইক ভালপোৱা বহু মানুহ আছে৷ এই লৈ তাই বৰ সুখী৷ কিন্তু তাইৰ আপোন মানুহখিনিয়েই আজি তাইৰ বিপৰীতে থিয় দিছে৷ এই বাস্তৱ বৰ কষ্টকৰ৷
বহুদিনৰ মূৰত তাই কীম কন্তঙত বহিল৷ কন্তঙত তাই ৰৌফান লগাইছে৷ এযুঁতি কাম্বাং বৈ-কাটি উলিওৱাৰ পাছতে পিতাকক হস্পিতালত থ’বলগীয়া হৈছিল৷ তাৰ দুদিন পাছতেই পিতাক চিৰদিনলৈ গুচি গৈছিল৷ সেইভাজেই তাই কন্তঙত চকু দিয়া নাছিল৷ তিনিমাহৰ মূৰত নিজৰ দুখ আৰু অৱসাদখিনি আঁতৰাবলৈকে তাই ৰৌফান এযুঁতি লগোৱাৰ কথা ভাবিলে৷ কামত থাকিলে মনটোৱেও দুশ্চিন্তাৰ পৰা সাময়িক বিৰতি পায় ৷ সেয়ে আজিকালি তাই ভাত ৰন্ধাৰ পৰা ফুলনি চোৱালৈকে, শাক লগোৱাৰ পৰা কাপোৰ বোৱালৈকে, চিনচিনা প্ৰস্তুত কৰাৰ পৰা পথাৰলৈ যোৱালৈকে প্ৰায় সমস্ত ঘৰুৱা কাম নিজে অঁতাই সামৰে৷ ৰাতিটোহে কেৱল নিজৰ বাবে থাকে৷ ৰাতিবোৰত থাকে কেৱল লেছাম আৰু এসোপামান দুঃশ্চিন্তা৷
নতুনকৈ আৰু এটা চিন্তা তাইৰ মনত সোমাইছে- ৰাজোৰ চিন্তা৷ ৰাজোৱে যে অত বছৰে ককায়েকৰ প্ৰতি ইমান গভীৰকৈ অনুভৱ এটা কঢ়িয়াই ফুৰিছে, তাই দেখোন ভূ-ভাকে পোৱা নাছিল৷ লেছাম আৰু তাইৰ প্ৰতি কঠোৰ ককায়েকে ৰাজোৰ সঁচা ভালপোৱাৰ জানো উমান পাব?
পুনৰ এটা উজাগৰ ৰাতি পাৰ কৰিলে শীলভদ্ৰাই৷
পাছদিনা দুপৰীয়াৰ ভাত-পানী ৰান্ধি আটাইকে খুৱাই-বুৱাই, চুৱা বাচন সামৰি তাই গাটো ধুবলৈ বুলি ওলাইছিলহে, শিনাৰুৰ গৰ্জনত তাই চক খাই উঠিল৷ কেনেবাকৈ কাপোৰযোৰ সলাই তাই কি হৈছে চাবলৈ আগফাললৈ ওলাই আহিল৷ আহিয়েই তাইৰ চকু কপালত উঠিল৷ এয়া দেখোন লেছাম৷ লগত ৰাজো৷ ককায়েক আৰু ভায়েক দুয়োজনেই সিহঁতৰ সৈতে কথাৰ কটাকটি কৰি আছে৷ তাইক দেখি ৰঙা চকুৰে শিনাৰুৱে সুধিলে-
“ইয়াক আহিবলৈ তয়েই
কৈছিলি নেকি?”
“মই একো নাজানো আদা৷ ইহঁতে আহিব বুলি মোক কোৱা নাছিল৷”
“ইহঁতক ভিতৰলৈ আহিবলৈ ক৷ বাটত নাটক দেখুৱাব নালাগে৷”
কি শুনিলে তাই? ককায়েকে লেছামক ভিতৰলৈ মাতিছে?
লেছাম ভিতৰলৈ আহিল৷ ৰাজোও আহিল৷ শিনাৰুৱে লেছামক সুধিলে-
“তুমি আমাৰ ঘৰলৈ আহিবলৈ সাহস কেনেকৈ কৰিলা?”
লেছামে মৃদুভাৱে উত্তৰ দিলে-
“ৰাজোৰ কাৰণে৷ তাই মোক সাহস দিছে৷ য’ত ভুল নাই, তাত ভয়ো নাই৷ এইখিনি কথা মই তাইৰ পৰাই শিকিছোঁ৷”
শিনাৰুৱে ৰাজোলৈ চালে৷ তাইৰ স্থিৰ দৃষ্টি তেওঁৰ ওপৰত৷ তেওঁ এইবাৰ তাইকেই সুধিলে-
“তুমি ইহঁতৰ মনত মিছা আশা সিঁচি দিছা কিয়?”
ৰাজোৱে চাগৈ এনে এটা প্ৰশ্নৰেই অপেক্ষাত আছিল৷ তাই বৰ গহীনভাৱেৰে ক’লে-
“আপুনি চাগৈ পাহৰি গৈছে, মই মনত পেলাই দিছোঁ- শীলভদ্ৰাক আপুনিও বৰ ভাল পায়৷ তাইক কষ্ট দি আপুনি শান্তি নাপায়৷ সমাজৰ মাজত প্ৰিয় হ’বলৈ আপুনি তাইৰ মনত আঘাত নিদিব৷ ভালপোৱা নিজেই এক সাহস৷ দুদিন পাছত তাই হয়তো আপোনাৰ বাবে কাৰোবাৰ সৈতে বিয়াত বহিব৷ কিন্তু তাইৰ অন্তৰাত্মাক আপুনি কাটি টুকুৰা-টুকুৰ কৰি দিয়াৰ পাছত সেইটো তাইৰ কি জীৱন হ’ব? আপুনিতো সমাজৰ বাবে এক আদৰ্শ৷ সমাজৰ হকে বহু কাম কৰিছে৷ মেল-মিটিং গাইছে৷ দলে-বলে গাঁৱে-গাঁৱে সোমাই উন্নয়নৰ খবৰ লৈছে৷ মেলে-মিটিঙে আপুনি ৰাংটা গাৰোৰ প্ৰৱল স্বাধীনতা পিয়াসী মনটোৰ উল্লেখ কৰে৷ ৰাজবালা-চেলচেলাৰ সেই বীৰগৰাকীৰ আদৰ্শৰে অনুপ্ৰাণিত হ’বলৈ আপুনি উঠি অহা প্ৰজন্মক পৰামৰ্শ দিয়ে৷ ৰাংটা গাৰোৱে গাৰো পাহাৰৰ স্বাধীনতা উদ্ধাৰৰ বাবে ব্ৰিটিছৰ বিৰুদ্ধে বিদ্ৰোহ কৰিছিল৷ ফলত ব্ৰিটিছে ৰাংটা গাৰোক মাৰি তেওঁৰ শৰীৰটো সৰু-সৰু টুকৰা কৰি গাৰোপাহাৰৰ ইফালে-সিফালে ছটিয়াই শিয়াল-কুকুৰক খাবলৈ দিছিল৷ ব্ৰিটিছে এই নিষ্ঠুৰ কামটো কিয় কৰিছিল জানেনে, যাতে মানুহে ভয়তে পুনৰ ব্ৰিটিছৰ বিৰুদ্ধে বিদ্ৰোহ নকৰে৷ আপুনিও সেইটো কৰক৷ শীলভদ্ৰাৰ লগতে মোকো কাটক৷ টুকুৰা-টুকুৰ কৰক৷ যাতে আমি কৰা ভুল অন্য ল’ৰা-ছোৱালীৱে নকৰে৷ আমাৰ দৰে যাতনা সিহঁতে যাতে নোভোগে৷ কিন্তু ভালপোৱা ৰোধ কৰিব পৰা বিষয় নহয়৷ পৃথিৱীৰ পৰা সঁচা ভালপোৱা কেতিয়াও হেৰাই নাযায়৷ ৰাংটা গাৰো মৰিল৷ তেওঁক নিষ্ঠুৰভাৱে হত্যা কৰা হ’ল৷ কিন্তু গাৰোপাহাৰ ব্ৰিটিছৰ হাতত নাথাকিল৷ কথাবোৰ এনেকুৱাই৷”
শিনাৰুৱে তলমূৰ হৈ তাইৰ কথা শুনিলে৷ তেওঁ লেছামলৈ চালে৷ বিনয়ী আৰু দৃঢ় ভাবেৰে সি বহি আছে৷ তেওঁ মুখ খুলিলে এইবাৰ-
“তুমি বুজন ছোৱালী ৰাজো৷ কথাবোৰ অধিক জটিল নকৰিবা৷ নিজৰ ভনীজনীৰ ভৱিষ্যতৰ চিন্তা কৰাটো মোৰ কৰ্তব্য৷ লেছাম মোৰ শত্ৰু নহয়৷ কিন্তু দুয়োখন সমাজৰ মাজত যথেষ্ট বাধা আছে৷ ব্যক্তিগত সুখ লাভৰ বাবে আমি অসামাজিক কাম কৰা অনুচিত৷”
“যি সত্য, যি পৱিত্ৰ, তাত কোনো ভুল থাকিব নোৱাৰে৷ এই কথাটো আপুনিও খুব ভালকৈ জানে৷ সমাজ মানে কিনো? আপুনি, মই মিলিয়েই সমাজ নহয় জানো? আমাৰ পূৰ্বপুৰুষ মানদেশৰ৷ কিন্তু আমি অসমীয়া৷ আপোনালোকৰ দৰে খাঁটি অসমীয়াসকলেই আমাক অসমীয়া হোৱাৰ গৌৰৱ উপলব্ধি কৰিবলৈ সুবিধা দিছে৷ তেন্তে এতিয়া কি কাৰণে আপুনি সহজ-সৰল ল’ৰা-ছোৱালী দুটাৰ জীৱনক লৈ খেলা খেলিছে? যদি লেছাম ক’ৰ কিবা বেয়া গুণ দেখিছে, সেয়া কওক৷ কিন্তু বেলেগ মানুহ, বেলেগ সমাজ বুলি আজিৰ দিনতো কি কথা আছেনো? শেষবাৰৰ বাবে কৈছোঁ, সঁচা মন এটাৰে আপুনি কথাটো এবাৰ পুনৰ ভাবি চাওকচোন৷”
ৰাজোৰ দীপ্ত দুচকুৰ জেউতিয়ে শিনাৰুৰ মাত বন্ধ কৰিলে৷
তেওঁ শীলভদ্ৰাক ক’লে-
“ইহঁতৰ কাৰণে খোৱা-বোৱাৰ যোগাৰ কৰ৷ আমাইক মাত৷ ইহঁতৰ সৈতে কথা পাতক৷ মোৰ মিটিং এখন আছে৷ মই যাওঁ৷”
শীলভদ্ৰা আচৰিত হ’ল৷ ৰাজোও৷ ইজনীয়ে সিজনীলৈ চালে৷
মাকক সিহঁতৰ সৈতে বহুৱাই শীলভদ্ৰা নছ্ৰালৈ আহিল৷ চাহৰ যোগাৰ কৰিবলৈ লওঁতেই ভায়েকে ৰসগোল্লাৰ টোপোলা এটা তাইৰ হাতত তুলি দিলে৷ তাই আচৰিত হৈ তালৈ চাওঁতেই সি ক’লে-
“আদাই গোল্লা আনিবলৈ পইচা দি গৈছিল৷”
কথাষাৰ কৈয়েই সি ওলাই গ’ল৷ চকুপানীখিনি কেনেবাকৈহে সৰি নপৰাকৈ থাকিল তাইৰ৷
চাহখিনি নমাবলৈ লওঁতেই ৰাজো তাইৰ কাষলৈ আহিল৷ এইজনীক কিমান কথা যে সুধিবলৈ আছে তাইৰ! মুখখন অকণমান ফুলাই তাই ৰাজোক সুধিলে-
“ইমান ডাঙৰ কথা এটা মোৰ পৰা কিয় লুকুৱালি?”
ৰাজোৱে আচৰিত হৈ তাইক সুধিলে-
“কি কথা?”
“নজনাৰ ভাও নুজুৰিবি ৰাজো৷”
“সঁচাকৈ ক’চোন, কোনটো কথা তোৰ পৰা মই লুকুৱালোঁ?”
“আদাক যে কেতিয়াবাৰে পৰা ভাল পাৱ তই, কিয় মোক এবাৰো কোৱা নাছিলি?”
“আপোন মানুহে লগোৱা জুই নুমুৱাতো বৰ কষ্টকৰ৷ যিকুৰা জুয়ে তোক বছৰ ধৰি ভিতৰৰ পৰা দহি আছে, সেইকুৰা জুই নুমাবলৈ কোনোবাইতো শীতল পানী ঢলাৰ সাহসকণ কৰিব লাগিব৷”
“তই কি কৈ আছ, মই একোৱেই বুজি পোৱা নাই ৰাজো৷”
“মই সঁচাকৈয়ে তোক বৰ ভাল পাওঁ৷ তই মাত্ৰ এই কথাটো মনত ৰাখিবি৷ তোৰ সুখৰ কাৰণে মই বেলিটোকো জোন বুলি ভাবি ল’ব পাৰোঁ৷”
শীলভদ্ৰা থমকি ৰ’ল৷
তাই চকু দুটা মুদি দিলে৷ দুটোপাল চকুলো দুধাৰি চন্দ্ৰহাৰ হৈ তাইৰ ডিঙিলৈকে বিয়পি পৰিল৷
পৰিৱেশটো সহজ কৰিবলৈকে চাগৈ ৰাজোৱে ৰসগোল্লা এটা ভাঙি তাইক খুৱাই দিলে৷ ৰসগোল্লা খুৱাবলৈ
আগ বঢ়াই দিয়া ৰাজোৰ হাতখন তাই দুয়োখন হাতেৰে মুঠি মাৰি ধৰি থাকিল৷ বহুপৰ৷ ৰাজোৰ দুচকুও
সেমেকি উঠিল৷ ৰসগোল্লাৰ এটা টুকুৰা তায়ো ৰাজোৰ মুখত ভৰাই দিলে৷
টোকা :
আফো- মান/বাৰ্মানসকলে ককাদেউতাকক আফো বুলি কয়৷
আফে- মান/বাৰ্মান ভাষা অনুসৰি পিতা
ওকচি গুটি- এবিধ টেঙাজাতীয় ফল
মাইকৌ চুমফাই- মাঘৰ পূৰ্ণিমা তিথিত মান ডেকা-গাভৰুৱে মিলি মেজি সাজে৷ ইয়াক মাইকৌ বোলে৷ পৱিত্ৰ মাঘী পূৰ্ণিমা তিথিত পালন কৰা উৎসৱক মাইকৌ চুমফাই বুলি কোৱা হয়।
ৰেজাক- মাঘী পূৰ্ণিমা তিথিৰ সন্ধিয়া মাইকৌত/মেজিত জুই দিয়াকে ৰেজাক কৰা বোলে৷
খয়াকু- মাইকৌ চুমফাইত প্ৰসাদ হিচাপে খিচিৰি আগবঢ়োৱা হয়৷ সমূহীয়াকৈ পৰিবেশন কৰা এই খিচিৰিক খয়াকু বোলে৷
ৰংদানী- ৰাভাসকলৰ
এটা ভাগ৷
পিঠালি শাক- কেইবাবিধো
শাক, পিঠাগুৰি আৰু খাৰ ব্যৱহাৰ কৰি ৰন্ধা ৰাভাসকলৰ এবিধ জনপ্ৰিয় খাদ্য৷
মায় মাচি- মাৰ ভাত
বাখৰ- ৰাভা সমাজত
মদ প্ৰস্তুত কৰিবলৈ অতি প্ৰয়োজনীয় এবিধ উপাদান৷ বাখৰৰ অবিহনে মদ প্ৰস্তুত কৰিব নোৱাৰি৷
চিনচিনা- ৰাভা সমাজত
প্ৰচলিত কেইবাবিধো মদৰ এবিধ প্ৰকাৰ৷
জোঙা- ৰাভাসকলে মদ
তৈয়াৰ কৰা পাত্ৰ৷ দেখিবলৈ কলহৰ নিচিনা৷
আমাং- ৰাভা ভাষা
মতে খুড়ীদেউ৷
আৱা- ৰাভাসকলে পিতাকক
আৱা বুলি কয়৷
জাঙায় ধাংকায়- ৰাভাসকলৰ
নিয়ম অনুসৰি ঘৰ জোঁৱাই হৈ থকা ব্যৱস্থা৷
ফাৰকান্তি- ৰাভাসকলে
মৃতকৰ উদ্দেশ্য পালন কৰা এক অনুষ্ঠান৷
মহাকাল- ৰাভাসকলে
মহাদেৱক মহাকাল বোলে৷
ক’- মানসকলে ককায়েকক
ক’ বুলি কয়
কংমৌদন- মান সমাজত
সামাজিকভাৱে প্ৰায়শ্চিত্ত কৰাৰ এক বিধি৷
মেংগলা- মান সমাজত
সামাজিকভাৱে পুনৰ মিলিত হোৱাৰ চিন স্বৰূপে ভোজ-ভাত দিয়াৰ এক বিধি৷
কীম কন্তং- ৰাভাসকলে
তাঁতশালক কীম কন্তং বোলে৷
ৰৌফান- ৰাভা সম্প্ৰদায়ৰ
মহিলাসকলে পৰিধান কৰা ফুলাম মেখেলা৷
কম্বাং- ৰাভা সম্প্ৰদায়ৰ
মহিলাসকলে গাত লোৱা চাদৰ সদৃশ এক বস্ত্ৰ৷
নছ্ৰা- ৰাভাসকলে
পাকঘৰক নছ্ৰা বুলি কয়৷
আদা- ৰাভা ভাষা অনুসৰি
ককাইদেউ৷
চন্দ্ৰহাৰ- মান সমাজৰ
মহিলাসকলে ডিঙিত পিন্ধা এবিধ অলংকাৰ বিশেষ৷
গ্ৰন্থসূচী :
গল্পটো প্ৰস্তুত
কৰোঁতে ড° ৰুমী নাথৰ “অসমীয়া মান” আৰু মাপাকছিনি
(সমন্বয়) প্ৰকাশক গোষ্ঠীয়ে প্ৰকাশ কৰা “ৰাভা ভাষাৰ দৈনন্দিন ব্যৱহৃত শব্দ সম্ভাৰ” কিতাপ
দুখনৰ সহায় লোৱা হৈছে৷
