মূল : (বাংলা) মাণিক বন্দ্যোপাধ্যায়
অনুবাদ : বাসুদেব দাস
এটা ল’ৰা আৰু এজনী ছোৱালী আছিল ৷ আমি ধৰি ল’ব পাৰোঁ, লৰাজনৰ নাম মহাবীৰ আৰু ছোৱালীজনীৰ নাম আছিল অৱলা ৷ কাৰ কিমান বয়স, কোনে কোন ক্লাছত পঢ়ে, এইবোৰ জানি আমাৰ কোনো লাভ নাই ৷
এদিন অৱলাই দুচকু বিস্ফাৰিত কৰি চকুলোৰে ওপচাই ক’লে, ‘ছিঃ!’
শুনি মহাবীৰ বৰ বিহ্বল হৈ পৰিল৷ সি এবাৰ ভাবিলে, হাতখন আগবঢ়াই সি অৱলাৰ হাত এখনত ধৰিব ৷ বহু ভাবি-চিন্তি সেই ইচ্ছা এৰি দি ভীতিগ্ৰস্ত হৈ সি সুধিলে, ‘কিয়, ছিঃ কিয়? কিহৰ বাবে ছিঃ?’
‘মাক তুমি এনেদৰে অৱহেলা কৰাঁ ৷’
সচাঁ। সঁচাই অৱলাৰ চকুৰ পৰা টোপাটোপে পানী পৰিবলৈ ধৰিলে ৷ কোমল মন, সেইবাবে কাৰোবাৰ দুখ-কষ্টৰ কথা শুনিলেই মনটো গৰমৰ দেশৰ বৰফৰ নিচিনাকৈ গলি যাবলৈ ধৰে ৷ অৱশ্যে আটাইতকৈ বেছি গলে নিজা দুখ কষ্টত; ঠিক গৰম তেৱাত বৰফ দিয়াৰ নিচিনাকৈ, কিন্তু জীৱনত এতিয়াও আচল দুখ-কষ্টৰ সৈতে পৰিচয় হোৱা নাই বাবে আনৰ বাবে মনটোক অলপ অলপকৈ গলাব নোৱাৰিলে অৱলাৰ সময় যেন পাৰ হ’ব নিবিচাৰে ৷
অৱলাৰ অভিযোগে মহাবীৰক আকস্মিক লাজত প্রায় উদভ্রান্ত কৰি তুলিলে ৷ ল’ৰাটো যেন সলনি হৈ গল৷ পোছাকৰ পাৰিপাট্য হেৰাই গ’ল, অধিক খৰচ কৰাৰ প্রৱণতা কমি গ’ল, অতিমাত্ৰা এলেহুৱা ল’ৰাটোৰ প্রয়োজনীয় বিশ্রাম চাৰিভাগৰ এভাগত পৰিণত হ’ল, সি চিগাৰেট নোখোৱা হ’ল, আজিকালি সি অৱলাক লৈ সপ্তাহত দুদিন চিনেমা চাবলৈও নাযায়৷
বহু ভণিতা কৰি সি মাকলৈ চিঠি লিখিলে, ‘মা, তোমাক মই বৰ বেছি অৱহেলা কৰিছোঁ। এই অধম সন্তানক ক্ষমা কৰি দিবা ৷ বাকীছোৱা জীৱন মই তোমাৰ সেৱা কৰি পাৰ কৰিম ৷
‘বাকীছোৱা জীৱন মই মাৰ সেৱা কৰি পাৰ কৰি দিম, অৱলা ৷’
অৱলাই সেয়া ভালদৰে বুজি পাবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল ৷ এনে লাগিল যেন এটা চাকনৈয়াত পৰি আজিকালি তেওঁৰ মূৰৰ বিষৰ অন্ত নোহোৱা হৈ গৈছে ৷ মুখখনত তেজ নোহোৱা যেন লাগিছে, দেহা শীর্ণ, মাত-বোল সঙ্গতিবিহীন ৷ এনে এটা সাংঘাতিক ভুল কি সি কৰিছে যাৰ ফান্দত পৰি গোটেইটো জীৱন ছটফটাব লাগিব, এনে এটা কথা সকলো বয়সৰ মাইকী মানুহে ভাবে আৰু উতলা হয়৷ অৱলা ঠিক তেনেকৈয়ে উতলা হ’বলৈ ধৰিছিল ৷
এদিন সেইবাবে মহাবীৰৰ লগত অতি সাধাৰণ বিষয়ত কথা পতাৰ সময়ত অৱলাৰ চকুৰে পানী ওলাবলৈ আৰম্ভ কৰিলে৷
‘কান্দিছা কিয়?’
হাতৰ পিঠিত মুখ ৰাখি অৱলাই তেতিয়া ৰীতিমতে কান্দোন আৰম্ভ কৰিছে ৷ মহাবীৰ বিহ্বল হৈ পৰিল৷ ভাবি-চিন্তি অৱলাৰ এখন হাতত ধৰি ভীত কণ্ঠৰে সুধিলে, ‘কি হৈছে অৱলা, কান্দিছা কিয়?’
অৱলাই কান্দি কান্দি কলে, ‘তুমি অকল তোমাৰ মাক লৈয়ে ব্যস্ত হৈ আছাঁ, মোৰ ফালে নোচোৱাঁই ৷ মই তোমাৰ কোনো নহওঁ নেকি ?’
কি সর্বনাশ, অৱলাৰ মুখত এনে অভিযোগ— অৱহেলাৰ!
মহাবীৰৰ কলিজাটো যেন হঠাৎ কিবা এটা অজানা গেছত ফুলি উঠা বেলুনৰ নিচিনাকৈ ওফন্দি উঠিছে৷ সচাঁ, জীৱনৰ কি শোচনীয় অপচয় ঘটিছে৷ অন্ধৰ নিচিনা সোণৰ খনিৰ পৰা সি কেনেকৈ শূন্য হাতত বিদায় গ্রহণ কৰিছে!
মহাবীৰৰ পোছাকত আকৌ চাকচিক্য দেখা গ’ল, খৰচ-বৰচ অনিয়ন্ত্রিত হৈ পৰিল, এলেহুৱাৰ অতুলনীয় আনন্দত দিন-ৰাতি পৰিপূর্ণ হৈ উঠিল, এটা সস্তীয়া পাইপ কিনি টানিবলৈ আৰম্ভ কৰি অৱলাক লৈ সপ্তাহত তিনিদিন সি চিনেমা চাবলৈ যাবলৈ আৰম্ভ কৰিলে৷
অৱশ্যে সেইবাবে মাক আধপেটীকৈ খাই ফটাছিটা কাপোৰ পিন্ধি দিন কটাবলগীয়া হল, কিন্তু ইয়াৰতো কোনো প্রতিকাৰ নাই, এয়াই স্বাভাৱিক৷
অৱলাৰ মনটো খুঁত খুঁত কৰে, মাজে মাজে চকুৰ পৰা চকুলো সৰে, মহাবীৰৰ মুখৰ ফালে চাই মাজে মাজে গালত হাত থৈ সি আকাশ-পাতাল ভাবি থাকে৷
ভাবে, মহাবীৰৰ বা কি হয়- আকাশতে উঠে নে পাতাললৈকে নামে, পৃ্থিৱীত থাকিব নোৱাৰে? এই মাটিৰ পৃ্থিৱীত?
---
লেখক পৰিচিতি :
বাংলা সাহিত্যৰ এজন অন্যতম লেখক মাণিক বন্দ্যোপাধ্যায় ১৯০৮ চনত জন্ম গ্রহণ কৰিছিল৷ প্রকৃত নাম প্রবোধকুমাৰ বন্দ্যোপাধ্যায়৷ চল্লিছখন উপন্যাস আৰু তিনিশ চুটি গল্পৰ ৰচয়িতা৷ ‘পুতুল নাচেৰ ইতিকথা’, ‘দিবাৰাত্রিৰ কাব্য’, ‘পদ্মানদীৰ মাঝি’ তেঁওৰ বিখ্যাত উপন্যাস আৰু ‘প্রাগতৈহাসিক’, ‘অতসী মামী’, ‘ছোট বকুলপুরের যাত্রী’ বিখ্যাত চুটি গল্প সঙ্কলন৷ ১৯৫৬ চনত লেখকৰ মৃত্যু হয়৷
